روایاتی درباره گریه و عزاداری در منابع اهل سنت

آیا سنت گریه و عزاداری، میراث مشترک شیعه و سنی است؟ بررسی احادیث صحیح در منابع اهل سنت که وهابیت از آن غافل مانده‌اند.

پرسش:

درباره عزاداری، مرثیه خوانی، سینه زنی در منابع اهل سنت هم احادیث صحیح وجود دارد؟ اگر هست لطفاً ذکر فرمایید.

پاسخ:

بنا بر روایت حوزه، روایتی وجود دارد که مرده، به سبب گریه خانواده‌اش بر او دچار عذاب می‌گردد. طبق این حدیث و روایات شبیه آن، اعتقادی در وهابیت شکل گرفته که عزاداری و گریه برای مردگان را عمل حرام و شرک می‌دانند.

در این زمینه باید گفت که چنین برداشتی از روایان صحیح نبوده و چنین اعتقادی نیز هیچ هم‌خوانی با طبع انسانی ندارد؛ چگونه می‌توان مادری که در عزای فرزندش نشسته را از گریه و عزاداری محروم داشت. علاوه بر این، روایات بسیار زیادی از منابع اهل سنت وجود دارد که از پیامبر(ص) عزاداری و گریه بر مردگان نقل شده است، برای نمونه؛ گریه پیامبر اکرم(ص) بر شهادت عمویش حمزه، در فوت فرزندش ابراهیم، بر شهادت جعفر، بر سر قبر مادرش آمنه و …

بر اساس چنین روایاتی است که بسیاری از اهل سنت – مانند شیعیان – چنین عزاداری‌هایی را مجاز می‌دانند.

موضوع عزاداری و گریه بر مردگان، از موضوعاتی است که طبع انسانی اقتضای آن‌را دارد و طبیعی است که انسان در مصیبت‌ها، اندوهگین و گریان بشود.

در دین اسلام هم در منابع شیعی روایات فراوانی وجود دارد که موضوع را برای ما کاملاً حل می‌کند و اصل این عزاداری را نه تنها منع نمی‌کند، بلکه آن‌را در بسیاری از مواقع تشویق هم می‌کند.[۱]

در طرف مقابل، موضع برخی اهل سنت کاملاً متفاوت است و نیاز به بررسی دقیق دارد.

در این‌جا به بررسی عزاداری بر مردگان در اهل سنت و با توجه به روایات آنها می‌پردازیم:

حدیث مشهوری در میان اهل سنت وجود دارد که دست آویزی برای وهابی‌ها شده است: «إِنَّ المَیِّتَ لَیُعَذَّبُ بِبُکَاءِ أَهْلِهِ عَلَیْهِ»؛[۲] مرده، به سبب گریه خانواده‌اش بر او دچار عذاب می‌گردد. این حدیث با کمی تفاوت در منابع دیگر نیز نقل شده است.[۳]

اندیشمندان بزرگ شیعی مانند سید مرتضی، تحلیل‌هایی در مورد این حدیث – با فرض صحت آن – ارائه داشته‌اند که با برداشت وهابیت که ناظر به منع عزاداری است، متفاوت می‌باشد.[۴]

چگونه وهابیت می‌توانند مادری که در عزای فرزندش نشسته را از گریه و عزاداری محروم دارند؟!

چگونه می‌توانند احساس و علقه انسانی را در درون انسان‌ها خاموش کرده و مهر حرمت بر آن نهند؟!

در همین راستا و در نفی اعتقاد وهابیت، روایات بسیاری در منابع اصیل و قابل استناد اهل سنت به نقل از پیامبر خدا(ص) و صحابه وجود دارد که در هریک از آنها، نوعی گریه و عزاداری به چشم می‌خورد:

۱. جابر نقل می‌کند: «زمانی که پیامبر(ص) پیکر خونین حمزه را یافت، گریست و زمانی که از مثله کردن او آگاهی یافت با صدای بلند گریه سر داد».[۵]
۲. «زمانی که رسول خدا(ص) خبر شهادت جعفر و اطرافیانش را شنید، به دیدن فرزندان جعفر رفت، … وقتی که وارد خانه شد آنها را صدا زد و در حالی‌که اشک از چشمان مبارکش جاری بود، آنها را می‌بویید.

أسماء احساس کرد که برای همسرش جعفر اتفاقی افتاده است؛ لذا سؤال کرد: پدر و مادرم فدایت شوند، آیا از جعفر و یارانش خبری شنیده‌ا‏ی؟ پیامبر(ص) فرمود: بلی، آنان به شهادت رسیده‌اند».[۶]

۳. «همانا پیامبر اسلام بر جنازه عثمان بن مظعون، بوسه می‌زد و اشک می‌ریخت».[۷]

۴. «پیامبر اسلام(ص) همراه اصحاب خود برای حجة الوداع عازم شدند و در راه به قبرهایی رسیدند، پیامبر قبرها را رد می‌کرد تا این‌که به قبری رسید؛ در کنار آن قبر نشست؛ پس از درنگی بلند شد در حالی‌که گریه می‌کرد و گفت: این قبر مادرم آمنه است».[۸]

۵. «محمد بن منکدر گوید: جابر را دیدم در حالی‌که بر قبر پیامبر(ص) می‌گریست…».[۹]

۶. «روزی عمر بن خطاب از مسجد پیامبر(ص) خارج شد؛ معاذ بن جبل را دید که در کنار قبر پیامبر گریه می‌کند…».[۱۰]

۷. «عثمان بن عفان، کنار قبری نشست و شروع به گریه کرد تا این‌که محاسنش از گریه خیس شد…».[۱۱]

۸. «[پس از مرگ خالد بن ولید] ‌به عمر بن خطاب گفته شد:
زنانی از بنی‌مغیره در خانه خالد بن ولید اجتماع کرده‌اند و گریه می‌کنند و نگرانیم که از این بابت آزاری به شما برسد. اگر ممکن است آنها را از این کار نهی کن!
عمر گفت: چه اشکالی دارد چند قطره اشک بریزند البته مادامی که به خود ضربه نزنند و به فریاد نینجامد».[۱۲]

اینها، اندکی از روایات بسیار اهل سنت پیرامون گریه و عزاداری بر مردگان است که بنا را بر اختصار نهادیم و بسیاری را ذکر نکردیم.
همچنین معتقدیم، مطالب این روایات صحیح بوده و مطابق عقل و طبع انسانی است، اما این‌که چگونه وهابی‌ها در مقابل این روایات و عقل و طبیعت بشری خود می‌ایستند، خود باید پاسخگو باشند.

پی نوشت:

[۱]. برای اطلاعات بیشتر ر.ک: ۷۱۸۴؛ عزاداری امام حسین (ع) از نگاه روایات
[۲]. نسائی، أحمد بن شعب، المجتبی من السنن(السنن الصغری)، تحقق، أبو غدة، عبد الفتاح، ج ۴، ص ۱۷، حلب، مکتبة المطبوعات الإسلامیة، چاپ دوم،‌ ۱۴۰۶ق.
[۳]. بخاری، محمد بن إسماعیل، صحیح بخاری، محقق، الناصر، محمد زهیر بن ناصر، ج ۲، ص ۷۹، بیروت، دار طوق النجاة، چاپ اول، ۱۴۲۲ق؛ قشیری، مسلم بن الحجاج، صحیح مسلم،‌ محقق، عبد الباقی، محمد فؤاد، ج ۲، ص ۶۳۹، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
[۴]. علم الهدی، علی بن حسین، تنزیه الأنبیاء علیهم السلام، ص ۱۲۵، قم، دار الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
[۵]. طبرانی، سلمان بن أحمد، المعجم الکبیر،‌ محقق، السلف، حمد بن عبد المجید، ج ۳، ص ۱۴۲، قاهره، مکتبه ابن تیمیه، چاپ دوم، بی‌تا.
[۶]. بیهقی، أحمد بن حسن، السنن الکبری، محقق، عبد القادر عطا، محمد، ج ۹، ص ۲۱۲، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق.
[۷]. ترمذی، محمد بن عیسی، سنن الترمذی، ج ۳، ص ۳۰۵، مصر، شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی الباب الحلب، چاپ دوم، ۱۳۹۵ق؛ بغوی شافعی، حسن بن مسعود، ‌شرح السنة، ج ۵، ص ۳۰۲، دمشق، بیروت، المکتب الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
[۸]. نمیری بصری، عمر بن شبة، تاریخ المدینة، محقق، شلتوت، فهیم محمد، ص ۱۱۹،‌ جدة، ۱۳۹۹ق.
و نیز، ر.ک: شیبانی، أحمد بن محمد بن حنبل، مسند أحمد بن حنبل، ج ۳۸، ص ۱۴۶، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق؛ مکی فاکهی، محمد بن إسحاق،‌ أخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه،‌ محقق، عبد الله دهیش، عبد الملک، ج ۴، ص ۳۳، بیروت، دار خضر، چاپ دوم،‌ ۱۴۱۴ق.
[۹]. بیهقی، أحمد بن حسین، شعب الإیمان، محقق، عبد الحمید حامد، عبد العلی، اشراف، ندوی، مختار أحمد، ج ۶، ص ۵۳، ص ۳۳۴، ریاض، هند، مکتبة الرشد للنشر و التوزیع، الدار السلفیة، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
[۱۰]. جنید بجلی رازی، تمام بن محمد، الفوائد، محقق، سلفی، حمدی عبد المجید، ج ۱، ص ۲۲، ریاض، مکتبة الرشد، چاپ اول، ۱۴۱۲ق؛ قضاعی مصری، محمد بن سلامة، مسند الشهاب، محقق، سلفی، حمدی عبد المجید، ج ۲، ص ۱۴۷، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، ۱۴۰۷ق.
[۱۱]. ابن ماجه قزوینی، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، تحقیق، عبد الباقی، محمد فؤاد، ج ۲، ص ۱۴۲۶، بیروت، دار إحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.
[۱۲]. حمیری یمانی صنعانی، عبد الرزاق بن همام، المصنف، محقق، أعظمی، حبیب الرحمن، ج ۳، ص ۵۵۸، هند، بیروت، المجلس العلمی، المکتب الإسلامی،‌ چاپ دوم، ۱۴۰۳ق؛ ضبی طهمانی،‌ حاکم محمد بن عبد الله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق، عبد القادر عطا، مصطفی، ج ۳، ص ۳۳۶، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.

منبع: اسلام کوئست