به هم پیوستگی معنویت و کار و تلاش

در معنویت تراز، نه تنها تقابل حقیقی میان امور مادی و امور معنوی نیست بلکه پرداختن به هر دو مایه رشد و یکپارچگی انسان است. اسلام نه رهبانیت و کناره گیری از دنیا را می پسندد و نه پرداختن به امور دنیا و دور شدن از معنویت و دینداری را؛ بلکه معنویتی را می پسندد که در متن زندگی جریان و تداوم داشته باشد. به همین علت قرآن کریم در آیات متعددی انسان را به کار و تلاش به عنوان عامل مهمی در رشد معنوی و تربیتی و سلامت فکری و معیشتی انسان، تشویق و ترغیب می کند.

خداوند متعال در سوره جمعه می فرماید :یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلى‏ ذِکْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُون (جمعه: 9)

اى کسانى که ایمان آورده‏اید! هنگامى که براى نماز روز جمعه اذان گفته شود، به سوى ذکر خدا بشتابید و خرید و فروش را رها کنید که این براى شما بهتر است اگر مى‏دانستید.

بر پایه این آیه هنگام ذکر و یاد و نام خدا کار و تلاش را رها کنید و به سوى نماز -که مهمترین یاد خدا است- بشتابید. سپس در آیه بعد می خوانیم: فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّه (جمعه: 10)

هنگامى که نماز پایان گیرد شما آزادید در زمین پراکنده شوید و از فضل الهى طلب کنید

در فرهنگ قرآن کریم یکی از مصادیق روشن فضل الهی، کسب و کار و به دست آوردن مال حلال است و دنیا گوشه از فضل الهی است.

نکته قابل توجه در این دو آیه -که برخی مفسران به آن اشاره کرده اند- آن است که زمان تعطیلى کسب و کار و تجارت به خاطر عبادت، نباید زیاد و طولانی باشد چنانکه در آیه اول، فرمان ترک داد و ستد صادر شده و در آیه بعد بلافاصله پس از انجام عبادت، آن منع برطرف می شود و نمازگزاران را به پراکنده شدن و کسب فضل الهی تشویق می کند..

رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره پیوند محکم معنویت و کار و کوشش می فرماید: الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ‏ جُزْءاً أَفْضَلُهَا جُزْءاً طَلَبُ الْحَلَالِ؛ عبادت، هفتاد بخش است. برترینِ آنها، کسب [درآمد] حلال است.

در تاریخ نقل شده است روزى رسول اکرم صلی الله علیه و آله با یاران خود نشسته بود، جوان توانا و نیرومندی را دیدند که اول صبح به کار و کوشش مشغول شده است. کسانی که در محضر پیامبر صلی الله علیه و آله بودند، سخن به کنایه گشودند و گفتند: این جوان اگر توان خود را در راه خدا به کار می انداخت، سزاوار ستایش بود! رسول خدا صلی الله علیه و آله در پاسخ آنان فرمود: این سخن را نگویید. اگر این جوان برای معاش و زندگی خود کار می کند که در زندگی محتاج دیگران نباشد و از مردم بی نیاز شود، با این عمل در راه خدا قدم برمی دارد. همچنین، اگر کار می کند تا زندگی والدین ضعیف یا کودکان ناتوان را تأمین کند و از مردم بی نیازشان گرداند، باز هم به راه خدا می رود. ولی اگر کار می کند تا با درآمد خود بر تهی دستان مباهات کند و بر ثروت و دارایی خود بیفزاید، او به راه شیطان رفته و از صراط حق منحرف شده است.

بنابر این در اسلام عبادت و معنویت با کار و تلاش به هم پیوسته اند و کسانی که در حال توانایی تنها به عبادت و کسب معنویت روی می آوردند و یا معنویت را به بهانه کسب روزی رها می کنند، مورد تأیید اسلام نیستند و مسیری جدای سیره پیشوایان دین علیهم السلام در پیش گرفته اند.

حجت الاسلام و المسلمین فجری

معاون فرهنگی و امور آموزشی و پژوهشی حوزه نمایندگی‌ ولی فقیه در جمعیت هلال احمر

شهروند آنلاین