چگونه «خیرخواه» شویم؟

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حوزه نمایندگی ولی فقیه در جمعیت هلال احمر در سومین مجموعه درنگ درس‎گفتاری از سخنرانی‌ حجت‌الاسلام‌ والمسلمین مهدی مهریزی، پژوهشگر دین و مدرس حوزه و دانشگاه در خصوص مبانی کار خیر در آموزه‌های اسلامی و با محور اصلی «واکاوی ظرفیت‌ فرهنگ دینی در افزایش مشارکت اجتماعی» منتشر و توزیع شده است.

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین مهدی مهریزی، عضو هیأت علمی دانشگاه قرآن و حدیث در این نشست که در ساختمان صلح جمعیت هلال ‌احمر برگزار شد به بررسی و تبیین نگاه دین به مسأله مشارکت اجتماعی پرداخت و  در این  نشست واکاوی و بررسی این پرسش را مورد تاکید قرار داد که چه نگاهی باید حاصل شـود تـا افراد و انسان ها بـه کار خیـر اقـدام کننـد؟

آنچه در ادامه می‌آید، گزارش «شهروند» از این نشست علمی- تخصصی است.

این پژوهشگر دینی پنج مولفه و شاخص «نگاه و معرفت ما به انسان»، «باور به اینکه انسان موجودی اجتماعی است»، «رابطه ایمان بـا کار خیر»، « رابطه حرف بـا کار خیر» و «ارتباط کار عبادی با  کار خیر» را تشکیل‌دهنده‌ شاکله‌ اصلی معرفتی کار خیر در آموزه‌های اسلامی و قرآن کریم برشمرد. در نگاه این پژوهشگر دینی اگــر ایــن پنج شاخص در ذهن انسان شکل بگیرد، عمل انسان به خودی خود بـه کار خیر تبدیل می‌شود.

حجت‌الاسلام ‌والمسلمین مهدی مهریزی تلاش برای تبیین و ترویج این موضوعات را در ذهن افراد از وظایف ساختار فرهنگی دینی کشور دانست و افزود: «باید تلاش کنیم این شاخص‌ها را در ذهن آدم‌هــا بسازیم و جا بیندازیم؛ وگرنه ممکن اسـت کسی بـه تقلید کار خیری را دنبال کنـد یا احساساتی شـود و عمل خیری انجام دهد، امـا ایـن اعمال مـداوم نخواهنـد بـود.»

این پژوهشگر با بیان اینکه بسـیاری از کارهای ما احساسی است، تاکید کرد: «احساس یا شور تا به شعور تبدیل نشود، پایدار نیسـت، خودجوش نیسـت. همیشـه بایـد بـه یک منبع گرمایـی نزدیـک شـویم تـا گـرم شـویم. چـه کنیـم تـا خـود انسان‌ها از درون آن گرما را تولید کنند. اگـر با احساسات قـرار است فعالیتی را انجام دهیم به محض فروکش‌کردن این احساسات بـاز بـه روز اول‌مان برمی‌گردیم.»

کار خیر عقلایی یا احساسی

 او در ادامه به آسیب‌شناسی عمل خیر مبتنی بر احساسات پرداخت و خاطرنشان کرد: «مثلا وقتــی سیل می‌آید و سـروصدا می‌شود، همه برای کمک می‌آییم، اما وقتی سروصدا به پایان رسید  این خیرخواهی نیز به پایان می‌رسد. اینجـا معلوم اسـت آن معرفت و آن نگاه شکل نگرفته اسـت. چکار کنیم کــه آن نگاه شکل بگیرد کــه هــم وقتــی ســیل می‌آیــد هــوای همدیگـر را داشـته باشـیم و هـم وقتـی گرفتـار سـیل و دیگـر بحران‌هـا نیستیم؛ چه جنگ باشد و چه نباشـد. ایـن شـناخت باید در درون انسان شکل بگیرد.»

چگونه به انسان نگاه کنیم؟

حجت‌الاسلام ‌والمسلمین ‌مهریزی در ادامه به تبیین این پنج شاخص پرداخت و در توضیح شاخص نگاه و معرفت ما به انسان این پرسش‌ها را مطرح کرد که ما چگونه به انسان نگاه می‌کنیم؟ آدم‌ها را چگونه دیده و باور می‌کنیم؟ در نگاه این پژوهشگر دینی در آیات قــرآن دربــاره‌ انسان سه نگاه لحاظ شده است؛ او در توضیح این سه نگاه گفت: «یکی نگاهی اسـت کـه شیطان بـه انسـان دارد. دیگـری نـگاه فرشـته‌ها بـه انسان است و یکی هـم نـگاه خـدا. ما با دوربیـن کدام یـک داریـم بـه انسان نگاه می‌کنیـم؟ بـا دوربیـن شـیطان یـا فرشـته‌ها یـا دوربیـن خـدا؟ ایـن نگاه‌هـا هر کـدام پیامدی متناسـب بـا خـودش دارد. نوع نگاه ما به انسان و به آدم تعیین‌کننده است. شـیطان از بــالا بــه انســان نــگاه می‌کنــد، انسان را تحقیــر می‌کند و می‌گوید مــن آتشم و ارزش دارم. آیـا ما بـا ایـن نگاه شـیطانی به همدیگر نگاه می‌کنیم، همـه را پاییـن و خـوار می‌بینیـم.»

انسان عزیز است

اما در نگاه والا، نــگاه خــدا را به انسان داریــم؟ نگاه خدا بــه انسان متفاوت است. خدا شیطان را به‌ علت این قضاوتش بیرون می‌کند. فرشته‌ها را به‌ علت نــگاه بدشان شماتت می‌کند؛ پروردگار می‌فرماید من چیزی می‌دانم کـه شـما نمی‌دانید. انسان در نزد خدا عزیز است و این نگاه باید نگاه ما نیز به عنوان بندگان خدا به همنوع‌هایمان باشد. این را باید انسان بـاور کند و ببیند. اگـر این‌طور شود آیـا ممکن است، بــه کســی توهیــن و بی‌اعتنایی کند؟

انسان موجودی اجتماعی

«دومین عنصر تأثیرگذار به عنوان یک مبنای معرفتی که باید به آن توجه شود، موضوعی است کـه انسان باور کنـد یک موجـود اجتماعی اسـت؛ یعنی رشـد و تکامل و خوبی‌هـای خـودش بـا خوبی‌هـای دیگـران گـره خـورده و از دیگـران جدا نیسـت. ایـن را بایـد بـاور کنـد.»

حجت‌الاسلام ‌والمسلمین مهریزی با بیان این گزاره در ادامه نشست به تبیین اولین شاخص نیز پرداخت و افزود:«امام‌موسی‌صدر -کـه اگـر زنـده هستند خدا حفظ‌شان کند- تعبیری از آیات قرآن دارد با این مضمون که انفاق کنید تـا خودتان را در مهلکه و هلاکت نیندازیـد. چه رابطه‌ای میان انفاق‌کـردن و بـه خطر نیفتادن است. معنی این تفسیر این است  کـه شما یک موجـود اجتماعی هسـتید، اگر انفاق نکنید آسیبش به خودتان می‌رسـد. اگـر مدرسه نسازید و بچه‌های دیگر آگاه نشوند، این ناآگاهی به فرزند تو نیز ارتباط دارد. اگـر بیمارستان درست نکنید، انسان‌ها بیمار می‌شوند و تو هم در این جامعه زندگـی می‌کنی و قطعا آسیب می‌بینی؛ یعنی رابطه‌ بین انفاق کـه یـک کار اجتماعی است، بـا خود انسـان اسـت.»

در نگاه این محقق دینی انسان‌ها هویـتی اجتماعی دارند. انسان در زندگی‌ بدون اجتماع نـه بـه رفـاه می‌رسـد و نه کار خیر بـه امنیت و نه به رشد و نه بـه تکامل. اگـر ایـن را بـاور کردیـم، طبیعتا نگاه خیر نسـبت بـه دیگـران حاصل می‌شود.

ارتباط کار خیر و ایمان

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین مهدی مهریزی در ادامه به تبیین عنصـر سوم پرداخت.

او در تبیین این موضوع گفت: «نمی‌‌تواند فردی فکر کند، مومن است و با کار خیر بیگانـه باشــد. ممکن نیسـت ایمـان باشـد و کار خیـر و عمـل صالـح در پـی آن نباشـد. آن عمل خیـر هـم بـرای خـود شـخص اسـت و هـم بـرای دیگـری است. رابطه‌ بیـن ایمـان و عمـل صالـح رابطه‌ا‌ی تفکیک‌ناپذیـر است. ایـن را انسـان باید بـاور کنـد؛ باید بـاور کنـد کـه ایمـان بدون عمل صالح غیرممکـن اسـت. ایمان نمی‌توانـد منفـک از کار خیر باشد. کسـی نمی‌تواند مدعـی باشـد مومـن است و به تبع آن کار خیـر انجـام ندهـد؛ دارای تناقض رفتاری است.»

وی در تکمیل این بخش از صحبت‌های خود به آیاتی از قرآن اشاره کرد و افزود: «نمی‌توانید خوب باشید و انفاق نکنید؛ یعنی خوبـی انسان بـا انفـاق گـره خـورده اسـت و بحث امربـه‌معروف و نهی از منکر هـم همیـن اسـت. ایـن اسـت کـه انسـان یک حـس اجتماعـی دارد و ایـن حــس اجتماعــی او را وامــی‌دارد کــه دیگران را از بدی‌هــا دور کنــد.»

حرف تا عمل

حجت‌الاسلام‌ والمسلمین مهریزی در ادامه به تبیین اصل چهارم پرداخت.

وی با بیان اینکه میان کار خیر و حرف ارتباط معنایی وجود دارد، افزود: «این را باید بـاور کنیم. مـا در کشور بسیار حرف می‌زنیم. کلام را از عمل جدا کرده‌ایـم امــا در آموزه‌هــای دینی ایـن دو بـا هـم پیوند خورده‌انـد.»

او در ادامه به آسیب‌شناسی حرف تهی از عمل پرداخت و خاطرنشان کرد: «مومن نباید شعار دهد؛ برخی‌ از خوبی‌ها بسیار حرف می‌زنند ولــی پــایشان می‌لنگد، مومن کاری را کــه نمی‌توانـد به زبان نمی‌آورد. حـرف باید با عمل باشد و انسان بــه میزانی که می‌تواند عمل کند باید حرف بزند؛ یعنـی در بـاورش باشـد. در غیر این صورت ما یک جامعه‌ پرحـرف را ساخته‌ایم.» به نگاه این سخنران همه ثمرات در دنیا زمانی تبلور می‌یابد که دیگری مهم شمرده شود؛ علم و ثروت زمانی  بـه رشـد منجر می‌شوند که در این زمینه حرکت کنند. به نگاه این پژوهشگر در آموزه‌هـای حرف بی‌عمل گناهی بزرگ شمرده شده است. این پژوهشگر معتقد است حرف بدون عمل از نگاه قرآن به مانند و در ردیف گناهانی همچون زنا با محارم، جدال و کفر با خداست.

دوری از شعار

او در تکمیل این بخش از سخنان خود گفت: «برخی از ما سخنران‌های خوبی هستیم و شعارهای بسیاری می‌دهیــم امــا از دل آن عملی درنمی‌آیــد؛ چون بــاور نداریــم کــه انسان باید بـه میزانی کــه می‌تواند و می‌خواهد کار کنـد، حـرف بزنـد؛ وگرنـه سکوت، البته این سکوت باید سکوتی فعال باشد نه منفعل. گاهی آدم نمی‌توانــد حرف بزند و سـاکت اســت. گاهی می‌توانـد حرف بزند و ساکت اسـت. به نظـر مـن قدرت بـر سـکوت از قدرت بـر کلام مهم‌تر اســت. یک انسان عاقل را با حرف‌نزدن‌هایش می‌شود شناخت. ریشـه‌ بسیاری از مشکلات در جوامع انسانی حـرف اسـت. چـه بسـا یک حرف خونریـزی ایجـاد کنـد و اغلـب هـم حاضر نیستیم مسـئولیت حرف‌مـان را قبـول کنیـم. گاهـی کسی یک کلمه حرف می‌زنـد و ‌خانـواده‌ای از هم می‌پاشـد؛ بـار احساسی دارد، بـار اقتصـادی دارد. از ایـن کلمه‌های بیجـا و بی‌ربـط بسیار اسـتفاده می‌کنیـم؛ هـم در حلقـه‌ زندگـی فردی یـا در خانواده و اجتماع و جهان.»

کار خیر یک عبادت  است

وی در تبیین آخرین بخش از شاخص‌های معرفت و مبانی کار از نگاه دینی به ارتباط میان کار خیر و عبادت اشاره و خاطرنشان کرد: «کار عبادی از کار خیر جدا نیست. اگــر از نظر فکری و ذهنی و معرفتی بتوانیم ایــن مفاهیم را تبیین کنیم و توضیح دهیم و جامعه را با این مسائل آشنا کنیم، آن محصول یعنی انجام کار خیر خود به خود اتفــاق می‌افتد. اگر انفـاق نکنید، آسـیب‌های درد و رنـج بـه شـما هـم اصابـت می‌کنـد؛ چون شـما در ایــن مجموعه هستید و جــدا از آن نیستید.»  
این محقق افزود: «انسان باید این موضوع را باور داشته باشد که خیر خودش بـا خیر دیگـران محقق می‌شود، سـلامتی او بـا سلامتی دیگـران، رشـد خـودش بـا رشد دیگـران. چرا بـه انسان‌های دیگر احترام نمی‌گذاریـم؟ بـد انسان‌های دیگر را بخواهیم و آنها را نفرین کنیم و دشنام بدهیم؟ بلـه، عمل زشت را تقبیح می‌کنیـم، هیچ‌وقـت عمل زشت خوب نیست. امـا ایـن عمل بـد بـه خـود آن آدم لطمـه می‌زنـد.»

همراهی عبادت و خیرخواهی

او در تکمیل صحبت‌های پایانی خود گفت: «کار عبادی از کار خیر جدا نیست آخرین چیزی کـه بـه نظر من در ایـن فضا باید مطرح شود، این است کـه کار عبـادی از کار خیر جـدا نیسـت. نمی‌شود کسی فکر کند دارد عبـادت خـدا را انجام می‌دهد و کار خیر انجـام ندهد. در قرآن هر جـا نماز آمده بـا زکات آمـده؛ در قرآن پیـدا نمی‌کنید کـه نمـاز باشد و زکات نباشد. در سوره‌ کوثر که زکات نیست، قربانی‌کردن اسـت؛ یعنی چیزی بـه دیگری برسد. نمی‌شود انسـان عبادت خـدا را بکند و کار خیری بـرای دیگران انجام ندهد. ایــن دو از هــم تفکیک‌ناپذیـر هستند. ملازماتی است بیـن عبادت خدا و کار خیر برای دیگران. این موضوع باید به باور تبدیل شــود و معرفـت و نـوع نـگاه ما به فعالیت‌های خیرخواهانه باشـد. بندگی خدا بـا خیررسانی بـه دیگران در فرهنگ قرآنی و از نگاه خدا الزام دارد.»

4006007/12/2021 10:16:28 AMhttp://Media.nvhelal.ir/Image/2021/07/202107102801841606_Orig.jpghttp://Media.nvhelal.ir/Image/2021/07/202107102801841606_Thum.jpg