نماز، عامل نزدیکى هر پارسایى به خداوند است

جایگاه نماز

1.  نماز مساوى با دین

در خطبه یکصدوده نهج‌البلاغه، امام على(ع) در مقام بیان بهترین و نزدیک‌ترین راه‌هایى که انسان مى‌تواند به خالق خویش برسد، مى‌فرماید: «بى‌گمان، برترین وسیله توسل‌جستن به خداى سبحان، برپایی نماز به عنوان آیین امت اسلام است.»
امیر مومنان(ع) در این بیان، نماز را که یکى از دستورها و جزئى از دین اسلام است، به عنوان تمام آیین معرفى کرده است که نشان‌دهنده اهمیت و نقش نماز در اسلام است.
از این کلام امام این‌گونه استفاده مى‌شود که هر چند نماز یکى از فروع دین اسلام محسوب مى‌شود و از اصول دین نیست، اما از آن‌جا که نشانه و علامت مسلمانى است و اقامه نماز و ارتباط با هستى مطلق موجب مى‌شود که احکام دیگر نیز زنده بماند، از آن به عنوان تمام دین یاد شده است. این مطلب در فرمایشات دیگر آن حضرت نیز به صورت‌هاى گوناگون بیان شده است؛ مانند این‌که اگر نماز قبول شود، اعمال دیگر نیز پذیرفته خواهد شد و اگر نماز قبول نشود، اعمال دیگر مورد توجه قرار نمى‌گیرد.

1.  آخرین سفارش

در نامه چهل‌و‌هفت نهج‌البلاغه که امیرمومنان(ع) در آخرین روزهاى عمر شریف خود، براى دو فرزند بزرگوارش امام حسن و امام حسین(علیهماالسلام) بیان فرموده و از نظر مناسبت حکم و موضوع، یکى از مهم‌ترین و اساسى‌ترین مطالب است، به بیش از ده امر سفارش مى‌نماید؛ از جمله: «الله الله فى الصلوه فانها عمود دینکم»؛ خداى را، خداى را، درباره نماز که ستون و پایه دین شماست.
بسیار واضح است که چنین تأکیدى از چنان انسان کاملى، در آخرین لحظات عمر، به نزدیک‌ترین و عزیزترین افراد، نشانگر اهمیت و جایگاه والاى نماز است.

1. وسیله نزدیکى به خدا

و در کلام قصار صدو‌سى‌و‌یکم نهج‌البلاغه آمده است: «نماز، عامل نزدیکى هر پارسایى به خداوند، و حج، جهاد هر ناتوانى است. و هر چیزى را زکاتى است و زکات بدن روزه است و جهاد زن، شوهردارى نیکو است.»

1. ملاک پذیرش اعمال دیگر

على (ع) از رسول خدا(ص) نقل مى‌کند: نماز پایه دین و اولین چیزى است که به آن توجه مى‌شود. اگر نماز صحیح باشد، به دیگر اعمال نیز توجه مى‌شود و اگر درست نباشد، دیگر اعمال هم مورد توجه قرار نمى‌گیرد.

1.  نماز قاعده دین است

شش چیز از اصول و پایه‌هاى دین است: یقین کامل، خیرخواهى مسلمانان، برپاداشتن نماز، پرداخت زکات، حج گزاردن و زهد پیشه‌کردن در دنیا.

1. بهترین کار

از امام صادق(ع) روایت شده است که امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: نزد خداوند عزوجل هیچ عملى محبوب‌تر از نماز نیست، پس مراقب باشید که هیچ امرى از امور دنیا شما را از نماز غافل نکند؛ زیرا خداوند عزوجل اقوام مختلف را این‌گونه نکوهش کرده است.

1.  سفارش به کارگزاران

امام على(ع) علاوه بر مطالبى که براى عموم مردم درباره نماز بیان کرده، براى زمامداران و مسئولین تأکید و سفارش بیشترى داشته است؛ از جمله در نامه‌اى که براى محمد بن ابى بکر، به هنگام انتصاب او به استاندارى مصر نوشته، آمده است:
«به نمازت بنگر که چون است؛ زیرا تو امام (پیشنماز) مردم هستى. سزاوار است که نماز را کامل به جاى آورى و سبک و ناقص برگزار نکنى، زیرا اگر امامى براى عده‌اى نمازگزار نماز بخواند و در نماز آن‌ها کم و کاستى باشد، گناهش به گردن اوست و از نماز آن‌ها چیزى کم نمى‌شود، پس نماز را کامل به جاى آر و بر آن مراقبت نما، تا تو نیز همانند آنان از پاداش آن برخوردار باشى، چون این امر از ثواب آن‌ها چیزى نمى‌کاهد.

نماز اول وقت

همچنین مى‌توان جایگاه و اهمیت نماز اول وقت را از منظر آن امام همام در کلمات آن حضرت و نیز سنت ایشان در رعایت وقت نماز حتى در میدان جنگ، جستجو کرد.

1. تاکید بر رعایت وقت

«صل الصلوه لوقتها الموقت لها ولا تعجل وقتها لفراغ ولاتوخرها عن وقتها لا شتغال»؛ هر نمازى را در وقت مخصوصش ـ که مقررشده است ـ به جاى آر. نه به دلیل داشتن وقت، نمازى را زودتر از وقت بخوان و نه به دلیل درگیرى‌هاى دیگر، نمازى را از زمان ویژه‌اش به تأخیر انداز.»

1. جنگ برای احیای نماز

امام على(ع) در بحبوحه جنگ صفین، در وسط دو صف دشمن و خودى به خورشید نگاه مى‌کرد. ابن عباس پرسید: این کار براى چیست؟ امام پاسخ داد: نگاه به زوال

مى‌کنم تا اول وقت نماز بخوانم. ابن عباس عرض کرد: در میدان جنگ نماز اول وقت؟ حضرت فرمود: چرا مى‌جنگیم؟ همانا جنگ ما براى احیاى نماز است. ابن عباس مى‌گوید: نماز شب را هرگز رها نکرد، حتى در لیله الهریر.
3-  مذمت وقت‌نشناسان

امام على(ع): هیچ کارى نزد خداى عزوجل محبوب‌تر از نماز نیست، پس مبادا امرى از امور دنیا شما را از اقامه نماز در وقت آن بازدارد، زیرا خداى عزوجل مردمانى را نکوهش کرده و فرموده است: «آنان نمازشان را سبک مى‌شمارند»؛ یعنى از وقت نماز غافلند و به آن اهمیت نمى‌دهند.

آثار نماز

در این بخش به برخى از آثار و برکات نماز که در فرمایشات امام على(ع) آمده است، اشاره مى‌شود:
1-  کبر زدایى

امام على(ع) در حکمت دویست‌ و‌ چهل‌و‌چهار از کلمات قصار، برخى از اسرار و آثار احکام شرعى را بیان فرموده است. از جمله درباره نماز مى‌فرماید:
«فرض الله الایمان تطهیرا من الشرک والصلوه تنزیها عن الکبر»؛ خدا ایمان را واجب کرد براى پاکى از شرک و نماز را براى پرهیز از خود بزرگ دیدن.

امیر مومنان على(ع) در خطبه صدو نودودوم نهج‌البلاغه که به خطبه قاصعه معروف شده است، در پى مذمت و بیان آثار شوم کبر و خود بزرگ‌بینى و نقش و تأثیر نماز در زدودن آثار آن مى‌فرماید:

«در همین زمینه (بر طرف کردن کبر و آثار شوم آن) است که خداوند به واسطه نماز و به خاک ساییدن چهره به رسم تواضع و چسباندن عضوهاى ارجمند به زمین به نشانه کوچکى، از بندگان خویش پاسدارى مى‌کند تا آرامش در میانشان برقرار گردد، بر چشم‌هایشان خشوع حاکم شود، جان‌هاشان خاکسارى پذیرد، دل‌هاشان شکستن آموزد و خودپسندى از آنان زدوده شود.»

1.  وسیله شادمانى

از نگاه امام على(ع)، روز عید و شادمانى روزى است که اعمال صالح او در درگاه ایزد منان پذیرفته شود. از این رو آن حضرت در بعضى از روزهاى عید مى‌فرمود:

«انما هو عید لمن قبل الله صیامه و شکر قیامه وکل یوم لا یعصى الله فیه فهو عید»؛ امروز تنها عید کسى است که خداوند روزه‌اش را پذیرفته و عبادتش (نماز) را قبول کرده است. هر روزى که در آن خداوند مورد نافرمانى قرار نگیرد، عید راستین است.»

1. تأثیر نماز بر دیگر کارها

در نامه بیست‌و‌هفت نهج‌البلاغه که به محمد بن ابی بکر (والى مصر) نوشته شده، چنین آمده است:
«واعلم إن کل شىء من عملک تبع لصلاتک»؛ و بدان که هر عمل دیگر تو از نظر ارزش، تابع نماز تو خواهد بود.
در برخى از نسخه ها در پى این فراز آمده است: «فمن ضیع الصلاه فهو لغیرها إشد تضییعا»؛ هرکس نمازش را ضایع کند، امور دیگر توسط او بیشتر ضایع مى‌شوند.

1.  وسیله نزول رحمت

لو یعلم المصلى ما یغشاه من الرحمه لما رفع رإسه من السجود»؛ اگر نمازگزار بداند چه هاله‌اى از رحمت خدا او را دربر مى‌گیرد، هرگز دوست ندارد که سر خود را از سجده بردارد.

«الصلوه تستنزل الرحمه»؛ نماز رحمت (و آمرزش الهى)را فرود مى‌آورد.

از کمال رحمت و موج کرم

مى‌دهد هر شوره را باران و نم

1.  همراهى فرشتگان

امام على(ع) مى‌فرماید: نمازگزار سه خصلت دارد؛ فرشتگان از زیر پاى او تا اوج آسمان را در میان مى‌گیرند، نیکى از سر تا پاى او را فرا مى‌گیرد و دو فرشته در طرف راست و چپ او قرار مى‌گیرد. پس هرگاه روى گرداند پروردگار تبارک و تعالى مى‌فرماید: «آیا به کسى بهتر از من روى کرده‌اى؟ اى پسر آدم! اگر نمازگزار مى‌دانست که با چه کسى راز و نیاز مى‌کند، هرگز از آن جدا نمى‌گشت.»

1. ناامیدى ابلیس

امام على(ع): هرگاه کسى به نماز مى‌ایستد، ابلیس از این‌که مى بیند رحمت خدا او را دربرگرفته، حسودانه به وى مى‌نگرد.

1.  تسبیح لباس و وسایل نمازگزار

علاوه بر شخص نمازگزار، لباس و آنچه در اطراف او هست نیز او را همراهى کرده و خدا را تسبیح مى‌کنند.
امام على(ع): «ان الانسان اذا کان فى الصلوه فان جسده وثیابه وکل شىء حوله یسبح»؛ هرگاه انسان به نماز مى‌ایستد بدن، جامه و هر آنچه در اطراف اوست نیز خدا را تسبیح مى‌کند.

1.  گناه‌زدایى

امام على(ع) ضمن تأکید بر نماز، یکى از عوامل سقوط جهنمیان را، نماز نخواندن بر مى‌شمارد و مى‌فرماید:
نماز را به پا دارید محافظت آن را بر عهده گیرید. زیاد به آن توجه کنید و فراوان نماز بخوانید و به وسیله آن به خدا تقرب جویید؛ زیرا نماز به عنوان وظیفه‌اى واجب، در اوقات مختلف شبانه‌روز برمومنان مقرر شده است. مگر به پاسخ دوزخیان در برابر این پرسش که چه چیز شمارا به دوزخ کشانیده است گوش فرا نداده‌اید که مى‌گویند ما از نمازگزاران نبوده‌ایم؟ «لم نک من المصلین»

نماز، گناهان را همچون برگ‌هاى پاییزى مى‌ریزد و غل و زنجیرهاى معاصى را از گردن‌ها مى‌گشاید. پیامبر(ص) نماز را به چشمه آب گرمى که بر درب خانه کسى باشد و شبانه‌روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد، تشبیه کرده است. بدون تردید چرک و آلودگى در بدن چنین کسى باقى نخواهد ماند.

1.  نماز، سبب بخشش

امام على(ع): «من إتى الصلوه عارفا بحقها غفر له»؛ هر که نماز را با معرفت و به حق به جاى آورد، آمرزیده مى‌شود.

امام حسین(ع) در مسیر راه کربلا همراه با سپاه حر نماز جماعت برگزار کرد. شب عاشورا هم مهلتى که از سپاه کوفه درخواست کرد، براى نماز خواندن بود: «فهو یعلم إنى کنت احب الصلوه»؛ خدا مى‌داند که من نماز را دوست دارم.
طبق نقل‌ها، امام حسین(ع) واصحابش تمام شب عاشورا را به نماز و استغفار و تضرع به درگاه الهى پرداختند: «و بات الحسین(ع) وإصحابه طول لیلتهم یصلون و یستغفرون و یتضرعون...»

شب عاشورا، شب مناجات و نماز و دعاى اصحاب امام بود. به نقل مورخان، زمزمه نماز و نیایش و تضرع، از خیمه‌هاى اصحاب، همچون کندوى زنبور عسل به گوش مى‌رسید: «لهم دوى کدوى النحل و هم ما بین راکع وساجد وقارى للقرآن.»

ظهر عاشورا نیز وقت نماز، ابو ثمامه صائدى به سیدالشهدا(ع) یادآور شد که وقت نماز است، دوست دارم خدا را در حالى ملاقات کنم که این نماز را که وقتش رسیده است بخوانم. امام نگاهى به آسمان کرد و فرمود: «نماز را یادآوردى، خدا تو را از نمازگزاران و ذاکران قرار دهد، آرى! اینک اول وقت نماز است»:

«ذکرت الصلوه، جعلک الله من المصلین الذاکرین، نعم هذا إول وقتها.» آن‌گاه فرمود: «از آنان بخواهید تا دست از جنگ بردارند تا نماز بخوانیم.»
سعید بن عبدالله حنفى نیز، در روز عاشورا شهید نماز شد. وى جلوى امام حسین(ع) ایستاد تا تیرهایى که از چپ و راست به سمت امام رها مى‌شد به آن حضرت اصابت نکند. آن‌قدر تیر بر او خورد که وقتى نماز امام حسین(ع) تمام شد، این شهید سعید، بر زمین افتاد و شهید شد.
پیروان نهضت اباعبدالله نیز باید به نماز اهتمام ورزند و توجه داشته باشند که نماز، مایه برخوردارى از شفاعت حسین(ع) است.

محمد رحمانى نیشابورى
ماهنامه مهر و ماه
حوزه نمایندگی ولی فقیه در جمعیت هلال احمر