صلوات یکى از اذکار مهمى است که انسان را به خدا نزدیک مى کند و در مسیر حق ثابت قدم نگاه مى دارد.
درود و صلوات بر پیامبر (صلى الله علیه و آله) موجب علوّ درجات و ثواب براى فرستندگان آن خواهد بود و دیگر این که فرستادن صلوات سبب مى شود نام و یاد پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) براى همیشه زنده و جاوید بماند. به همین دلیل آفریدگار عالم هستى و تمام فرشتگانى که تدبیر این جهان به فرمان حضرت حق بر عهده آنها گذارده شده است، بر او درود مى فرستند.
اکنون که چنین است تمام انسان‌ها باید با این پیام جهان هستى هماهنگ شوند و بر او درود بفرستند: که «اِنَّ اللهَ وَ ملائکَتَهُ یُصَلُّونَ على النّبىَّ یا ایّها الّذین آمنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلَّمُوا تسلیماً» (1)؛ خدا و فرشتگان بر پیامبر درود مى فرستند؛ اى کسانى که ایمان آوردهاید، بر او درود فرستید و سلام گویید و کاملاً تسلیم (فرمان او) باشید»
درباره کیفیت صلوات بر پیامبر (صلى الله علیه و آله)، در روایات فراوانی که در منابع شیعه و سنی ذکر شده به طور صریح آمده است که «آل محمد» را به هنگام صلوات بر «محمد» باید افزود در غیر این صورت صلوات ابتر و ناتمام خواهد بود.
پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) فرمودند: بر من درود ناقص نفرستید. گفتند: اى رسول خدا! درود ناقص چیست؟ حضرت فرمودند: این که بگویید: اللّهُمَّ صَلّ على محمّدٍ، بلکه بگویید: اللّهُمَّ صَلّ على محمّدٍ وَ آلِ محمد
پیامبر صلى الله علیه و آله، گوهر گرانقدر در عالم آفرینش است و اگر به لطف الهى در دسترس انسان‌ها قرار گرفته، نباید ارج و مقام او در پیشگاه پروردگار و نزد فرشتگان فراموش شود. او انسانى است که از میان انسان‌ها برخاسته، ولى نه یک انسان عادى، بلکه انسانى که یک جهان در وجودش خلاصه شده است.(2)
ابوحمزه ثمالى از یکى از یاران پیامبرصلى الله علیه و آله به نام "کعب ابن عجوه" چنین نقل مى کند:
هنگامى که آیه 56 سوره احزاب نازل شد، عرض کردیم "یا رسول الله! سلام بر شما را مى دانیم، ولى صلوات چگونه است؟" فرمود، بگویید: «خدایا! صلوات و برکات خود را بر محمد (علیه السلام) و آل محمد (علیهم السلام) قرار بده همچنان که بر ابراهیم و آل ابراهیم(ع) قرار دادى. همانا تو ستوده و بخشندهاى و بر محمد صلى الله علیه و آله و آل محمد (علیهم السلام) برکت ببخش چنان که بر ابراهیم علیه السلام و آل ابراهیم بخشیدى که تو ستوده و بزرگوارى.» (3)
رسول خدا فرمودند: «اِنَّ اولىَ النّاسَ بى یَوْمَ القیامةِ أَکْثَرُهُمْ عَلىَّ صَلاةً»؛ سزاوارترین مردم در روز قیامت به من آن کسى است که بیشتر بر من درود فرستد.»
کیفیت صلوات
درباره کیفیت صلوات بر پیامبر (صلى الله علیه و آله)، در روایات فراوانی که از منابع شیعی و سنی (علیهم‌السلام) رسیده آمده است که «آل محمد» را به هنگام صلوات بر «محمد» باید افزود در غیر این صورت صلوات ابتر و ناتمام خواهد بود.
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند که روزى رسول خدا) صلى الله علیه و آله) از امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسیدند: آیا نمى خواهى مژده اى به تو بدهم؟ آن حضرت جواب داد: چرا، پدر و مادرم فداى تو که همیشه مژده دهنده به همه خیرها هستى. پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) فرمود: چند لحظه پیش جبرئیل علیه السلام چیز عجیبى به من گفت: امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرسید: چه گفت: اى رسول خدا!، پیامبر (صلى الله علیه و آله) جواب دادند: جبرئیل (علیه‌السلام) به من گفت: اگر شخصى بر من صلوات بفرستد و پس از آن بر اهل‌بیت من نیز صلوات فرستد، درهاى آسمان براى او گشوده شده و فرشتگان هفتاد صلوات براى او مى فرستند و این عمل باعث ریختن گناهان مى شود. آنگاه همان گونه که برگ از درختان مى ریزد، گناهان نیز از او مى ریزند و خداوند متعال مى فرماید: خواسته تو را اجابت نمودم و کامروا و سعادتمند هستى. آنگاه خطاب به فرشتگان مى فرماید: فرشتگانم! شما هفتاد صلوات بر او مى فرستید و من هفتصد صلوات. پیامبر اضافه کرد: اما هنگامى که بر من صلوات مى فرستد اما پس از آن بر اهلبیتم صلوات نفرستد، بین آن صلوات و آسمان، هفتاد حجاب است و خداى بزرگ مى فرماید: خواسته تو را نپذیرفتم و سعادتمند و کامروا نگشتى. فرشتگانم! دعاى او را بالا نبرید مگر زمانى که عترت پیامبر (صلى الله علیه و آله) را به صلوات بر پیامبر (صلى الله علیه و آله) ملحق سازد و همچنان این دعا بالا نمىرود تا زمانى که عترت من در صلوات به من ملحق شوند.(4(
همچنین در روایات تأکید شده است که در هر روز جمعه بر محمد و اهل بیت او (علیهم السلام) هزار مرتبه صلوات بفرستید و در روزهاى دیگر صد مرتبه و نیز امام محمد باقر (علیه السلام) فرمود: هیچ عبادتى در روز جمعه نزد من محبوب تر از صلوات بر محمد و آل محمد (علیهم السلام) نیست.
زمان و مکان صلوات
صلوات بر پیامبر (صلى الله علیه و آله) محدودیت زمانى و مکانى ندارد اما در احادیث و روایات تأکید شده است که مناسب ترین زمان براى درود و صلوات بر پیامبر (صلى الله علیه و آله) روز جمعه و شب جمعه است.
پیامبر (صلى الله علیه و آله) فرمودند: «اذا کانَ یَوْمُ الجُمُعَةِ وَ لَیْلَةُ الجُمُعَةِ فَاَکْثِروُا الصَّلاةَ عَلىَّ»(5)؛ چون روز جمعه و شب جمعه شود، بسیار بر من صلوات و درود بفرستید.
همچنین در روایات سخت تأکید شده است که در هر روز جمعه بر محمد و اهل بیت او هزار مرتبه صلوات بفرستید و در روزهاى دیگر صد مرتبه(6) و نیز امام محمد باقر (علیه السلام) فرمود: «ما مِنْ شَىءٍ یُعْبَدُ اللهُ بِهِ یَوْمَ الجُمُعَةِ اَحَبُّ اِلىَّ مِنَ الصّلاةِ عَلى مُحمّدٍ وَ آلِ محمّدٍ» (7)؛ هیچ عبادتى در روز جمعه نزد من محبوبتر از صلوات بر محمد و آل محمد (علیهم السلام) نیست.
همچنین در احادیث و روایات تأکید شده است که در تمام مکان ها (جز موارد محدود) زبان مى تواند به ذکر صلوات مشغول باشد و پیامبر (صلى الله علیه و آله) در همین زمینه فرموده اند: «حیثُما کُنْتُمْ فَصَلُّوا عَلىَّ فَاِنَّ صلاتَکُمْ تَبْلُغُنى» (8) هر کجا باشید بر من صلوات بفرستید؛ زیرا صلوات شما در هر مکانى به من مى رسد.
مهمترین زمان ها و مکان‌هایى که به فرستادن صلوات در آنها تأکیده شده به شرح زیر است:
- در هر مکانى که نام پیامبر (صلى الله علیه و آله) ذکر شود
- در ابتداى هر کلامى که داراى قدر و ارزش است؛ مثل خطبهها، سخنرانىها و... که بهتر است با صلوات آغاز شود
- در ابتدا و انتهاى وضو
- هنگام ورود یا عبور از کنار مسجد
- در تعقیب نمازها، مخصوصاً نمازهاى صبح و مغرب
- قبل و بعد از دعا
- در خطبه هاى نماز جمعه، عیدین و روز عید غدیر
- در هر شبانهروز
- در ماه مبارک رجب، مخصوصاً روز عید مبعث
- در ماه هاى شعبان و رمضان
- هنگام بوییدن گل و ریحان
- هنگام ذکر و به یادآوردن نام خداوند
- هنگام اراده سفر
- بعد از گفتن «اللّهم لبیک» در احرام حج
- هنگام داخل شدن در مسجدالحرام
- هنگام استلام حجر اسماعیل
- هنگام انجام طواف و سعى بین صفا و مروه
- هنگام وداع در میان رکن و باب در روز عرفه
- هنگام وقوف در مشعر
- هنگام ذکر و به یاد آوردن نام خداوند متعال
- هنگام ذبح قربانى و بریدن سر حیوانات
- هنگام طى مسافت راه مدینه
- هنگام مشاهده مدینه منوّره و حرم رسول خدا (صلى الله علیه و آله)
- هنگام توجه به قبر مقدس رسول خدا در بین قبر و منبر
- در ابتداى درس حدیث
- در ابتداى موعظه، هدایت و راهنمایى دیگران
- هنگام برخاستن از مجلس
- هنگام مصافحه با برادر مسلمان
پی نوشت‌ها:
- احزاب، 56
- تفسیر نمونه، ج17، ص 418
- آثارالصادقین، آیتالله احسانبخش، ج11، ص210
- ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ص377
- آثارالصادقین، ج11، ص211
- صول کافى، کلینى، ج3، ص416
- همان، ص213. 9- کنزالعمال، ج1، ص 489