به دنبال تظاهرات گسترده در شهریور ماه و اتحاد مردم برای برگزاری تظاهرات در روز جمعه هفدهم شهریور ماه، انقلاب وارد یکی دیگر از برهه های حساس خود شد. پایداری و استقامت ملت ایران به خصوص در راه پیمایی مردم در روز عید فطر رژیم را با چالشی جدی مواجه ساخت و در ساعات ابتدایی، جمعه هفدهم شهریور را حکومت نظامی اعلام کرد. مردم تهران اما از همان ساعات به خیابان ها روی آوردند و در میدان ژاله (شهدا) تجمع کردند. رژیم که با تانک و زره پوش های نظامی مردم را غافلگیر کرده بود پس از چند بار اخطار به قتل عام مردم پرداخت.
وحشی گری نیروهای نظامی رژیم ساعت ها ادامه داشت و در اطراف میدان، پیکر شهیدان و مجروحانی بود که در صحنه نا برابر همچنان باقی مانده بودند و با خون خود هر گوشه ای از میدان را گلگون کرده بودند. به همین دلیل در منابع از این واقعه خونین به عنوان «جمعه سیاه» یاد شده است.
اما این واقعه خونین که به عنوان آغاز پایان کار رژیم شاهنشاهی ایران در نظر گرفته شد پیامد های مهمی نیز در پی داشت که در ادامه به آن ها می پردازیم:
1- تردید و تزلزل در اراده رژیم در رویارویی با ملت
به دنبال کشتار 17شهریور اراده و عزم رژیم در رویارویی با ملت سخت به تردید و تزلزل افتاد. چرا که شیوه های موسوم اعم از سرکوب و سازش در عمل شکست خورده بود، اجرای طرح حکومت نظامی که بر اساس نظریه مشاوران امنیتی، بهترین سیاست ممکن جهت برقراری امنیت تلقی می شد، نتیجه عکس بخشید و رژیم را در برخورد با اعتراضات به شدت سر در گم کرد.
2- تزلزل ارتش
حوادث 17شهریور و ادامه حکومت نظامی، انسجام ارتش را متزلزل و اراده آن را با تردید مواجه ساخت. استقرار طولانی مدت ارتش در میدان ها و مراکز مهم شهر که می بایست همانند نیروهای انتظامی با انقلابیون مقابله کند، از کارآمدی ارتش و توان آن کاست، چرا که ارتش اساسا به منظور حفظ امنیت مرزها و پاسداری از کشور در برابر تهدیدات خارجی به وجود آمده بود که این امر موجب تضعیف موضع ارتش به عنوان سرکوبگر مخالفان شد.
امام خمینی (ره) یک روز پس از 17 شهریور در اعلامیه ای در نجف خطاب به ملت ایران، شاه را دستوردهنده اعلان حکومت نظامی و مسئول کشتار مردم دانست و به ارتشیان هشدار داد در کنار مردم قرار گیرند و از همین زمان با تلاش رهبران محلی انقلاب، بسیاری از ارتشیان به ملت پیوستند.
3- تعمیق شکاف بین مردم و حکومت پهلوی
کشتار خونین مردم در این روز، جدایی میان ملت و حکومت را عمیق تر کرد و امکان هر نوع پیوستگی یا سازش را از بین برد. همچنین مشی مبارزه مسالمت آمیز در چار چوب قانون اساسی به منظور احیای نظام مشروطه به شدت زیر سوال رفت و روحیه تندروی و افراط گرایی در میان طیف های گوناگون مبارز و مخالف فرا گیر شد و تلاش ها برای سرنگونی رژیم پهلوی به شکلی قهر آمیز و انقلابی مورد حمایت قرار گرفت.
4- تشدید سر در گمی آمریکا در برابر مسائل ایران
هم زمان با بحرانی شدن اوضاع و واقعه 17 شهریور، نخستین زنگ خطرها برای زمامداران آمریکا به صدا در آمد. از همین زمان گروهی از سران آمریکا به بررسی دقیق تر و بازنگری کارشناسانه در حوزه مسائل ایران ترغیب شدند که ماحصل این بررسی ها چیزی جز سردرگمی هر چه بیشتر آمریکا در امور ایران نبود که با توصیه های ضد و نقیض به شاه همراه می شد و در نتیجه مسیر انقلاب را هر چه بیشتر هموار می ساخت.
5- تحکیم رهبری حضرت امام(ره)
در پی شدت گرفتن درگیری ها، با تبانی و همکاری دولت های ایران و عراق، ماموران امنیتی حکومت بعث، منزل حضرت امام(ره) را به محاصره گرفتند. این فشار که به منظور سکوت اجباری امام صورت گرفت نتیجه معکوس داد. حضرت امام(ره) که حاضر به تمکین از سیاست های دولت عراق نشده بود عازم پاریس گردید و با این اقدام، امام(ره)در مواجه مستقیم با محافل خبری و سیاسی جهان قرار گرفت و توانست در سطحی گسترده تر، آرمان ها و مواضع انقلاب را برای تمام جهانیان بازگو کند. این مسائل موجب شد تا تمامی نیروهای ملی و مذهبی به صفوف انقلاب تحت زعامت حضرت امام(ره) بپیوندند و این معنایی جز رهبری بلا منازغ و بی همتای حضرت امام نبود.
بی تردید، قیام 17شهریور را می توان به عنوان نقطه عطف مبارزات ملت مسلمان ایران علیه رژیم پهلوی دانست. کشتار عظیم و سرکوب مردم بی گناه در این روز باعث شد تا انقلابیون و رهبران آن ها در حرکت خود مصمم تر گردند. همچنین حمایت های سران به اصطلاح دموکرات آمریکا از رژیم پهلوی در سرکوب مبارزین نیز باعث گردید تا ادعاهای دروغین آن ها در مورد حقوق بشر در بین جهانیان رنگ ببازد و ماهیت اصلی آنان بر همگان بیشتر نمایان گردد.
در مجموع باید گفت قیام خونین 17 شهریور عاملی موثر در تشدید مبارزات مردمی و تسریع در سقوط رژیم پهلوی به شمار می رود.
پایگاه اطلاع رسانی
حوزه نمایندگی ولی فقیه در هلال احمر