روزه و پرهیز از خوردن و آشامیدن از جمله راهکارهایی است که نه تنها در اسلام که در سایر ادیان نیز هر یک به سبک خاص، وجود دارد. همانگونه که خداوند در آیه ۱۸۳ سوره بقره می‌فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقونَ» (ای کسانی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همانگونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید.)
این آیه از قرآن کریم نشان دهنده واجب بودن روزه بر مسلمانان و امت های پیش از آنان است، لیکن تفاوت روزه در ادیان از جهت تعداد روزها و چگونگی روزه‌هاست و البته اگر چه در ادیان مختلف جزئیات و کیفیت روزه تفاوت دارد، اما اساس حکم روزه وجود داشته و مقصود از آن به صورت کلی رفع و دفع بلا و مصیبت، پاکی و طهارت معنوی و تهذیب نفس است.
حفظ شکم و شهوت از خوردن و آشامیدن و بهره گیری از غریزه جنسی و رعایت آداب ظاهری از نخستین ویژگی های روزه داری است. در گام بعد حفظ زبان، گوش، چشم و اعضا و جوارح از گناهان است، اما همه این ها بهانه ای است تا انسان بیشتر به نفس خود توجه کند. در نهایت روزه داری می خواهد انسان را از پلیدی و افکار پست و آن چه حائل بین او و خداوند است، دور کند. به همین دلیل است که علی( علیه السلام) می فرماید: روزه دل، با ارزش تر از روزه زبان و روزه زبان، باارزش تر از روزه شکم است.
تعابیر و تعاریف مختصر بیان شده در خصوص روزه اگرچه از نگاه اسلام است، لیکن روزه ظهور در پیروان ادیان الهی دارد، چون ناشی از ایمان و دستورات الهی می‌باشد و توان مقاومت را افزایش می‌دهد تا انسان را به مقام تقوا برساند.
روزه اگر چه در ادیان الهی واجب است اما انگیزه فطری نیز دارد؛ چرا که برای انسان به دنبال تعالی، وسیله و سپری مقاوم در برابر تمایلات و شهوات حیوانی است.
به تعبیری دیگر روزه وسیله ای است تا بشر خود را به کمال برساند.
این مسئله که روزه را می توان یکی از ارکان اصلی ادیان به شمار آورد را می توان در آیات قرآن کریم مشاهده کرد که خداوند متعال می فرماید: "کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم" در این مجال کوتاه با مروری بر ادیان و مکاتب گوناگون آیین روزه داری را بررسی می کنیم.
ادیان ابتدایی
با بررسی ادیان ابتدایی می بینیم که روزه حتی در میان بومیان و قبایل ابتدایی تقدّس داشته است.
اعتقاد قبایل بومی آمریکا در خصوص روزه گرفتن، تاثیر آن بر کسب هدایت و راهنمایی از روح اعظم بود و یکی از آیین های آنان پرهیز از خوردن غذا بود.
البته در نزد بسیاری از اقوام کهن، پرهیز از خوردن و آشامیدن همواره یکی از ابزارهای پشیمانی از گذشته به درگاه خداوند و کفاره گناهان بوده است.
در مکزیک، مردمان کهن، پرهیز از خوردن غذا را به عنوان کفاره گناهان به جای می آوردند و مدت آن از یک روز تا چند سال متفاوت بود.
آیین زرتشت
در آیین زرتشت خوردن گوشت حیوانات در روزهای ۲، ۱۲، ۱۴، و ۲۱ هر ماه ممنوع است. در این روزها که متعلق به چهار امشاسپند؛ وهمن، ماه، گوش و رام است، زرتشتیان از خوردن گوشت پرهیز می کنند. این چهار نفر از حامیان چهارپایان هستند. حتی در این روزها که به نبر معروف هستند، از ذبح چهارپایان سودمند هم خودداری می کنند.
آئین یهود
در آئین یهود روزه بخشی از اعمالی است که یک یهودی برای ذلیل ساختن تن و رنجور ساختن آن انجام می دهد.
قوم یهود برای اظهار عجز و تواضع در حضور خدا، روزه می گرفتند تا بدین وسیله به گناهان خود اعتراف کنند و با توبه، رضای حضرت اقدس الهی را تحصیل نمایند.
روزه یهودیان در بعضی روزها مثل کیپور، از غروب آفتاب تا شامگاه روز بعد است، ولی مدت روزه در روزهای دیگر از هنگام طلوع آفتاب تا شامگاه همان روز است. بر اساس یک طبقه بندی دیگر، در آیین یهود روزه واجب و مستحب وجود دارد.
برخی از روزه های واجب این آیین روزه یوم کیپور است که به عفو بنی اسرائیل از جانب خداوند در صحرای سینا بازمی گردد.
حضرت موسی (علیه السلام) پس از میقات چهل روزه در کوه سینا وقتی از تمرد گروهی از بنی اسرائیل آگاه شد، چهل روز دیگر در بالای کوه برای قوم خود طلب عفو کرد. وقتی موسی در دهم ماه هفتم از کوه پایین آمد، این روز به عنوان روز کیپور یعنی روز بخشش گناهان تعیین شد.
همچنین روزه سوگواری که پس از ویرانی معبد بیت المقدس، از طرف انبیا و علمای بنی اسرائیل به نشانه سوگواری برای یهود واجب شد، روزه استر که به دلیل طلب حاجت و استجابت دعا صورت می گیرد و روزه کدلیا در روز سوم ماه تشرین، روزی است که کدلیا حاکم بیت المقدس با 82 تن از یهودیان در آتش سوخت، نیز از دیگر روزه های واجب آیین یهود هستند.
از سویی دیگر در آیین یهود روزه های مستحب که در ایام خاص از سال به ویژه ماه الول، روزهای دوشنبه و پنجشنبه روزه گرفته می شود نیز وجود دارد.
آیین مسیحیت
مسیحیان مانند پیروان دیگر ادیان، به روزه معتقد هستند، اما روزه این آنها دارای قوانین و شرایط خاص و ثابت نیست. آن ها آزادند در هر زمان و به هر اندازه به صورت فردی و جمعی روزه بگیرند. تنها نکته قابل توجه در انجیل این است که روزه ریاکارانه، قابل قبول نیست. اگرچه آیین روزه در فرقه های مختلف مسیحیت متفاوت است اما به طور کلی می توان روزه روز جمعه قبل از عید پاک که در قرن دوم متداول بود، روزه غیرکامل دوشنبه تا پنجشنبه هفته مقدس، روزه چهل روز قبل از عید پاک، روزه های فصلی و روزه به عنوان کفاره گناهان را از مهمترین آنها دانست.
روزه در مسیحیت تابع قانون خاصی نیست و هر کس هر طور که می تواند و برای مدت زمانی حتی چند ساعت می تواند روزه بگیرد.
آیین اسلام
در اسلام اما تاریخ روزه به سال ۶ ه.ق می رسد. زمانی که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آْله و سلم) پس از صلح حدیبیه، راهی مدینه شد. ایشان در مدینه، اعمال ماه رمضان و سپس شوال را به جا آورد.
جایگاه روزه در اسلام به قدری رفیع است که در حدیثی از پیامبر (صلی الله علیه و آْله و سلم) یکی از ستون های محکمی که اسلام بر آن استوار گردیده، روزه داری در ماه رمضان است و در جایی دیگر یکی از سه ساحت بهره برداری از اسلام را روزه می دانند.
فایده روزه
در یک جمع بندی کلی و با نگاهی به آیین ها و ادیان مختلف می توان به اهمیت مسئله روزه داری پی برد.
اما فایده روزه تقوا است و تقوا خود، سودی است که عاید خود انسان می شود. اتصال به طهارت، پاکیزگی و دستیابی به مقام کمال، آرمان هر فرد مسلمان و بلکه بشریت است، لیکن جلوگیری از افسارگسیختگی و پرهیز از لذت های جسمانی و شهوانی بدنی اولین گام برای رسیدن به آن است.
این تقوایی که قرآن به آن اشاره می کند تنها از راه روزه و خودداری از شهوات به دست می آید.
خودداری از شهوات عبارت است از: خودداری از شهوت شکم در خوردن، آشامیدن و شهوت جنسی. اگر انسان مدتی از این سه چیز پرهیز کند، به تدریج نیروی خویشتن داری از گناهان در او قوت می یابد و به تدریج بر اراده خود مسلط می شود. آن وقت در برابر هر گناهی عنان اختیار از کف نمی دهد و در تقرب به خداوند متعال دچار سستی نمی گردد.
در همین راستا، پیامبر (صلی الله علیه و آْله و سلم) می فرماید: کسی که شکم خود را گرسنه نگه دارد، اندیشه اش تربیت می شود. ایشان هم چنین می فرماید: با تشنگی و گرسنگی با نفس هایتان مبارزه کنید، همانا پاداش این کار همانند پاداش مبارزه در راه خداست و عملی دوست داشتنی تر از گرسنگی و تشنگی نزد خدا نیست.
پایگاه اطلاع رسانی
حوزه نمایندگی ولی فقیه در جمعیت هلال احمر