در مسیر بازگشت آخرین سفر حج پیامبر(ص) که با همراهی هزاران نفر از مسلمین شکل گرفته بود، آیه ای بر ایشان نازل شد: «یا أیها الرسول بلغ ما أنزل الیک من ربّک فان لم تفعل فما بلّغت رسالته و الله یعصمک من النّاس؛ ای پیامبر، آنچه را از ناحیه پروردگارت به تو نازل شد، ابلاغ کن و اگر انجام ندهی، اصلاً پیغام پروردگار را نرساندی و خدا تو را از (شر) مردم، نگه می‌دارد»(سوره مائده آیه 67) ، پیامبر بلافاصله دستور توقف دادند تا پیامی بسیار مهم بر آنان ابلاغ کنند.
ایشان پس از ادای نماز ،خطبه ای مهم را ایراد کردند که در ادامه بخش هایی از آن را می خوانیم:
"ای مردم، من در رساندن آنچه خداوند بر من نازل کرده کوتاهی نکردهام و من سبب نزول این آیه را برای شما بیان میکنم: جبرئیل سه مرتبه بر من نازل شد و از طرف خداوند مرا مأمور کرد که در این اجتماع بپاخیزم و اعلام کنم که علی بن ابیطالب برادر من، وصی من و جانشین من بر امتم و امام بعد از من است. نسبت او به من همانند هارون به موسی است جز اینکه پیامبری بعد از من نیست و او صاحب اختیار شما بعد از خدا و رسولش است." و "هان! ای مردمان! علی را برتر بدانید، که او برترین انسان از زن و مرد بعد از من است هرکه با او بستیزد و بر ولایتش گردن ننهد نفرین و خشم من بر او باد." (خطبه غدیر(
پس از اتمام این خطبه جبرئیل بار دیگر بر حضرت محمد (ص) فرود آمد و از جانب خداوند آیه ای دیگر بر آن حضرت نازل شد: «الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ دیناً؛ امروز دین شما را کامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام کردم و دین اسلام را برای شما پسندیدم.»(سوره مائده آیه 3(
نزول این آیه پس از اتمام ابلاغ جانشینی حضرت علی (ع) نشان دهنده ضرورت و عظمت مسئله امامت و ولایت است.
این آیه دارای سه بخش اساسی است که هر کدام مفهوم و پیامی مشخص و مهم برای مسلمانان دارد و هر بخش تاییدی بر بخش دیگر است.
الیوم اکملت لکم دینکم
دین به واسطه انتصاب حضرت علی (ع) رهبری یافت که بسیار عادل، لایق، با تقوا و دین شناس بود. شخصی که تمامی ابعاد اسلام در زندگی اش نمود پیدا می کرد.
در حدیثی از امام محمد باقر(ع) درباره اهمیت ولایت و تکمیل دین به واسطه آن نقل شده است: "دین داراى پنج پایه است: 1- نماز 2- زکات 3- حج 4- روزه 5 – ولایت، که ولایت کلید و مفتاح همه آنها و والى دلیل بر آنها ست."
و اتممت علیکم نعمتى
در این بخش تاکید می شود که نعمت بر مسلمانان تمام شده است. یکی از بزرگترین دغدغه ها در زمان حیات پیامبر این بود که پس از رحلت ایشان سرنوشت مسلمانان چه می شود و چه کسی راه ایشان را باید ادامه دهد. برخی ازکفار بر این عقیده بودند که اسلام قائم به شخص است و پس از رحلت پیامبر اوضاع به وضع سابق بر می گردد و اسلامبه مرور زمان برچیده می شود. در واقعه غدیر و نزول این آیه، کافران را از نقشه های شوم شان مایوس کرد زیرا که با تعیین جانشینی وضعیت آینده مسلمانان پس از رحلت رسول خدا نیز به خوبی روشن شد و آیین اسلام به کمال نهایی خود رسید.
و رضیت لکم الاسلام دینا
این بخش از آیه دو قسمت قبلی را تکمیل و تایید می کند و نشان می دهد که اسلام با تکمیل برنامه هایش در مسیری درست گام برداشته و به عنوان آیین نهایى از جانب خداوند پذیرفته شده است.
خداوند در سوره نور آیه 55 که پیش از سوره مائده بر پیامبر نازل شده است فرمود: «وعدالله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنّهم فى الارض کمااستخلف الذین من قبلهم و لیمکنّن لهم دینهم الذى ارتضى لهم ولیبدّلنّهم من بعد خوفهم امناً؛ خدا به آنهایى که ایمان آوردهاند و عمل صالح انجام دادهاند وعده داده است که آنها را خلیفه خدا در روى زمین قرار دهد، همان طور که پیشینیان آنان را چنین کرد و نیز وعده داد آئینى را که براى آن پسندیده است مستقر و مستحکم گرداند و بعد از ترس به آنها آرامش بخشد.»
در این آیه خداوند رحمان به مؤمنان و کسانى که عمل صالح انجام دهند بشارت داده است که آئینى پسندیده را در روى زمین مستقر سازد و زمانى اسلام در زمین مستقر و ریشهدار است که با ولایت همراه باشد.
حضرت امام خمینی رحمه الله، عید غدیر خم را چون کاشتن بذر ولایت در جان همه مسلمانان دانسته و این عید بزرگ را مختص گروه خاصی نمی‌دانستند و فرمودند: «مسئله این است که غدیر تنها منحصر به آن زمان نیست. غدیر در همه اعصار باید باشد و روشی که حضرت امیر(ع( در این حکومت پیش گرفته است باید روش ملت ها و دست اندرکاران باشد».