از نگاه قرآن و اسلام، دلایل مختلفی برای تشکیل خانواده اعم از روحی_روانی، اخلاقی، اجتماعی و دینی وجود دارد. این موارد که در ادامه بررسی می شود، ارکان اصلی تاکید اسلام بر ضرورت تحکیم این نهاد می باشد.
آرامش روحی
از دلایلی که قرآن به واسطه آن بسیار بر امر ازدواج تاکید کرده است، دوری از تلاطم های روانی و کسب آرامش روحی است. خداوند در آیه 21 سوره روم می فرماید: «وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ ؛ از نشانه‌های او این است که از [جنس] خودتان همسرانی برای شما آفرید تا در کنارشان آرام گیرید و میانتان دوستی و رحمت نهاد. آری! در این [نعمت]، برای مردمی که می‌اندیشند، قطعاً نشانه‌هایی است.»
حفظ عفت
یکی از مزیت های مهم تشکیل خانواده جلوگیری از لغزش در طول زندگی است. درواقع انسان در چارچوب ازدواج می تواند به بهترین شکل پاسخی برای تمایلات جسمانی خود بیابد. حضرت محمد(ص) در این زمینه می فرمایند: "هر کس ازدواج کند، نیمی از دینش را حفظ کرده، پس باید در نیم دیگر از خدا بترسد". این حدیث نشان دهنده این واقعیت است که ازدواج نقش اساسی در حفظ پاکدامنی زنان و مردان ایفا می کند.
متاسفانه امروزه برخی بر این باورند که با ازدواج نکردن و مجرد زیستن بهتر می توانند پاک زندگی کنند در حالی که از دیدگاه اسلام ترک ازدواج و مجرد زیستن نه تنها فضیلت محسوب نمی شود بلکه باعث از دست دادن برکات و آثار فراوان معنویت در زندگی انسان می شود.
تکامل اجتماعی
تشکیل خانواده در سازندگی و تکامل اجتماعی افراد یک جامعه بسیار موثر است. از امام هادی(ع) نقل شده است که:" خداوند وصلت را مایه الفت دل ها و پیوستگی نسبی قرار داد، رشته‌های خویشاوندی را به هم پیوست و آن را مایه مهر و محبت ساخت. در این، برای مردمان، نشانه‌هایی از قدرت و رحمت خداوند است."
گسترش ایمان و توحید
گسترش ارزش های توحیدی و جهانی شدن اسلام، هدفی نهایی برای تشکیل خانواده است. انسان مومن و مسلمان با تشکیل خانواده به شمار افرادی که به خداوند ایمان دارند، می افزاید که موجب گسترش اسلام و فرهنگ توحیدی می شود.
پیامبر گرامی اسلام می فرماید: "چه چیزی مانع می‌شود که انسان مومن ازدواج کند؟ شاید خداوند به او فرزندانی روزی کند که زمین را از «لااله الا الله»، سنگین کنند. "
بقای نسل
یکی دیگر از اهداف ازدواج، فرزند آوری و بقای نسل است. امام سجاد(ع) وجود فرزند را از سعادت های یک انسان می داند.
تمامی آثاری که در بالا به آن اشاره شد زمانی حاصل می شود که ازدواج، یک ازدواج موفق باشد. برای موفقیت در تشکیل خانواده، یک انتخاب درست و با تدبیر بر پایه شناخت متقابل نیاز است.هر شخصی ملاک های مختلفی برای انتخاب همسر آینده خود دارد. بدون شک اگر معیارها منطبق بر معیارهای خداپسندانه که در قرآن آمده است باشد منجر به موفقیت در ازدواج و سعادتمندی می گردد.
معیار های انتخاب همسر در قرآن به شرح زیر است:
ایمان به خدا
اعتقادات مذهبی در زن و مردی که مایل به ازدواج هستند باید با یکدیگرهمخوانی داشته باشد. از نظر اسلام، اگر یکی از آن ها مشرک باشد، عقد و ازدواج باطل خواهد بود.
قرآن کریم، به صراحت این مطلب را بیان می کند و می فرماید مرد مسلمان هرگز حق ندارد با زن مشرک ازدواج کند، همین طور از ازدواج زنان مسلمان با مردان کافر منع کرده است.
«ولا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکاتِ حَتَّی یُؤْمِنَّ وَ لَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکَةٍ وَ لَوْ أَعْجَبَتْکُمْ وَ لا تُنْکِحُوا الْمُشْرِکِینَ حَتَّی یُؤْمِنُوا وَ لَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکٍ وَ لَوْ أَعْجَبَکُمْ؛ با زنان مشرک ازدواج نکنید، تا این که ایمان بیاورند و کنیز باایمان از زن مشرک بهتر است، اگرچه آن زن مشرک مایه شگفتی شما باشد و به مردان مشرک زن ندهید تا این که ایمان بیاورند و بنده با ایمان از مرد مشرک بهتر است، اگرچه آن مرد مشرک مایه شگفتی شما باشد».(آیه 221 سوره بقره)
پاکدامنی
از نظر قرآن کریم، فطرت و طبیعت پاکی که به گناهان آلوده نشده، طالب پاکی است؛ چنین فطرت و طبعی جز مجذوب پاکی نمی شود:«لْخَبِیثاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَ الْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثاتِ وَ الطَّیِّباتُ لِلطَّیِّبِینَ وَ الطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّباتِ؛ زن های پلید برای مردهای پلید و مردهای پلید برای زن های پلید و زنان پاک برای مردان پاک و مردان پاک برای زنان پاکند.»(آیه 26 سوره نور)
پرهیزگاری
«یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثی وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ؛ ای مردم! ما شما را از مرد و زن آفریدیم و شما را ملّت ملّت و قبیله قبیله گردانیدیم تا با یکدیگر شناسایی متقابل حاصل کنید، هر آینه گرامی ترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست.»(آیه 13 سوره حجرات)
امام صادق(ع) در روایتی درباره همسر خوب می فرماید:"هرگاه کسی از شما قصد ازدواج کرد، سزاوار است دو رکعت نماز بخواند و خدا را بخواند که همسری عفیف و امین، بادیانت و متواضع و حافظ ناموس و اسرار... نصیب وی نماید."
قرآن کریم، در سوره تحریم آیه 5، شش وصف برای همسران خوب اشاره کرده است و می فرماید:
«مُسْلِمَاتٍ مُؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابِدَاتٍ سَائِحَاتٍ ثَیِّبَاتٍ وَأَبْکَارًا؛ همسرانی مسلمان، مؤمن، متواضع، توبه کار، عابد، اطاعت کننده فرمان خدا »
پایگاه اطلاع رسانی حوزه نمایندگی ولی فقیه در جمعیت هلال احمر