در این بین سیل و زلزله دو خطر جدی محسوب می شوند. با استناد به آمارهای ثبت شده در سازمان لرزه نگاری کشور به طور میانگین هر ماه زلزله ای با شدت بیشتر از 4 ریشتر و هر دو سال با شدت بیشتر از 6 ریشتر جای جای ایران را تهدید می کند که رقم قابل توجهی است. همچنین این آمار ها نشان می دهد که 77 درصد از جغرافیای کشور در معرض خطر جدی زلزله، 20 درصد خطر نسبی و تنها 3 درصد کم زلزله گزارش شده است.
در میان زلزله های اخیر اما زلزله بم به دلیل قدرت بالا، عمق کم کانون زمین لرزه و شاید ساعت وقوع آن، حدود 30 هزار نفر قربانی گرفت و با برآورد شدت خسارات وارده به شهر و فضاهای شهری، به فاجعه ای ویرانگر در تاریخ کشورمان تبدیل شد.
ساعت پنج و بیست و شش دقیقه بامداد روز جمعه پنجم دی ماه 1382زمین لرزه ای به بزرگی6/6 ریشتر، شرق استان کرمان و شهر بم را به مدت دوازده ثانیه لرزاند. هر چند که قبل از وقوع زمین لرزه اصلی سه پیش لرزه خفیف احساس شد و عده ای بیدار بودند اما به علت عمق کم و شدت بالا، زمان وقوع و طولانی بودن مدت لرزش و از همه مهم تر نزدیک بودن کانون زلزله به شهر بم خسارات فراوانی به بار آمد. در این حادثه حدود 30 هزار نفر از هموطنانمان جان خود را از دست دادند، هزاران نفر مجروح و بی خانمان شدند و هفتاد درصد شهر بم به طور کامل ویران شد.
این روز در تقویم رسمی کشور " روز ملی ایمنی در برابر زلزله" نامگذاری شده است تا علاوه بر گرامیداشت یاد عزیزانی که در این فاجعه بزرگ و غم بار، قربانی شدند، فرصتی فراهم شود تا به منظور ارتقای سطح آگاهی و فرهنگ برخورد با زلزله به بررسی تجربیات کسب شده از زلزله بم پرداخته شود.
پیشگیری و آمادگی رویارویی نخستین شرط ایمنی در برابر زلزله
نخستین و ساده ترین گام برای کاهش اثرات زلزله تدبیر درست برای پیشگیری از خطرات جبران ناپذیر آن است. این امر مستلزم فرهنگ سازی اصولی و ایجاد یک باور قلبی بین مردم است. هرچند که توانایی زندگی کردن با زلزله و فرهنگ روبرو شدن با آن باعث مصونیت کامل نمی شود اما می تواند میزان خسارات و تلفات جبران ناپذیر را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. به همین دلیل اولین موضوعی که می توان به آن پرداخت یافتن یک مکان مناسب برای ساخت منازل و سپس بحث ایمن سازی و استاندارد سازی آن است.
با نگاهی به خرابی و تلفات شدیدتر بخش شرقی شهربم که به گسل نزدیکتر بوده است می توان دریافت که اساسا حریم گسل های فعال یک واقعیت است. این مساله که در نزدیکی گسل ساختمان سازی کردن آیا منطقی و ایمن است و یا نه، هنوز بحث محافل تخصصی است.
پس از وقوع زمین لرزه، حرکت های زمین در نزدیکی گسل با مناطق دور از آن متفاوت است و بنابراین با دقت به طراحی های مجزا و متفاوت و همچنین متناسب با منطقه می توان ساختمانی مقاوم ساخت.
توجه به این نکته که دقیقا جای گسلهای مهم، خیلی واضح و مشخص نیست سبب می شود که در مورد لزوم حفظ محدوده ساخت و ساز و مقاوم سازی نسبت به محل گسل های فعال اهتمام بیشتری صورت گیرد.
در چند دهه اخیر به منظور ارائه راهکار هایی برای مقابله و ایمن سازی در برابر زلزله استانداردهایی برای ساخت و ساز مطرح شده است تا با کمک آن ها بتوان ساختمان هایی با مقاومت بیشتر در برابر قدرت امواج زلزله ساخت. البته دستیابی به این مهم نیازمند توجه به چند موضوع است که از مهمترین آنها می توان به طراحی سازه ها به شیوه ای که در برابر ارتعاشات حاصل از زمین لرزه منعطف باشد و بدون آنکه باعث تخریب بنا شود بتواند این ارتعاشات را به خوبی جذب کند، اشاره کرد.
همچنین استفاده درست از مصالح با کیفیت از روش های دست یابی به این استاندارد هاست. این که بتوان ساختمان های مستقر در مناطق زلزله خیز را با شیوه هایی متناسب با این ملزومات طراحی کرد، اهمیت بسزایی در مقاوم سازی دارد.
از دیگر موارد مهم در ایمن سازی، و ایجاد آمادگی برای مقابله با زمین لرزه، بازسازی بافت های فرسوده شهری و روستایی است. لزوم بازسازی و البته به سازی بافت فرسوده را می توان در زلزله های اخیر مشاهده کرد این بافت ها به دلیل زیر ساخت های نامناسب و فرسوده و استحکام کمتر، اکثرا در برابر بلایایی چون زلزله، سیل و آتش سوزی آسیب پذیرتر هستند که البته با نوسازی و بهسازی آن ها اثرات این آسیب ها را می توان تا حد زیادی کاهش داد.
آموزش، از دیگر موارد مهم در این رابطه است. همه ما در دوران مدرسه و یا در سازمان های دولتی مختلف مانور هایی برای آمادگی در برابر زلزله را تجربه کرده ایم و همچنین با دفترچه های راهنمایی برخورد داشته ایم که در آنها چگونگی وقوع زلزله، راهنمایی هایی در مورد حفاظت از خود و خانه در برابر زلزله و فعالیت هایی که در زمان وقوع زلزله باید انجام داد، جمع آوری شده است. چه خوب است که با مطالعه دقیق تر و بررسی این موارد و به کارگیری آنها در زمان بروز حادثه بتوانیم خسارات را تا حد زیادی کاهش دهیم.
به یاد داشته باشیم که حادثه دلخراش و غمبار بم دوباره می تواند تکرار شود، شاید نزدیک ترین مثال به این موضوع را بتوان در زلزله سال گذشته استان کرمانشاه مشاهده کرد. پس صحیح تر آن است که از هم اکنون که شرایط مطالعه، ایجاد آمادگی و بالا بردن سطح آگاهی از برخورد با بلایای طبیعی برایمان فراهم است استفاده کرده و برای رویارویی با روزهای سخت آماده شویم.