واکنش به بحران، مرحله دوم از چرخه مدیریت بحران است. واکنش به بحران شامل موارد مختلفی از جمله هشدار دادن، تخلیه مناطق بحران‌زده یا در معرض بحران، جستجو و نجات، فراهم کردن امدادهای فوری، ارزیابی خسارت‌ها و بازسازی سریع زیرساخت‌ها می‌شود. هدف اصلی واکنش به بحران، کاهش تلفات انسانی و بهبود وضعیت نجات‌یافتگان و آسیب‌دیدگان بحران است. فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر (The International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies (IFRC)) در پایگاه اینترنتی خود راهبردهای این نهاد در رابطه با بحران‌ها و حوادث غیرمترقبه را تشریح کرده است.
فجایع و بحران‌ها بر تمام ارکان جوامع تأثیر می‌گذارند. آثار اولیه فجایع شامل تلفات انسانی، تخریب منطقه حادثه‌دیده و تخریب زیرساخت‌های اولیه است. همچنین بسیاری از بازماندگان و نجات‌یافتگان حوادثی نظیر سیل، زلزله، طوفان و سونامی دچار آسیب‌های جدی جسمی و همچنین روحی می‌شوند. نجات‌یافتگان معمولاً آینده‌ای مبهم پیش رو دارند و توان آن‌ها برای تأمین نیازها و رفاه خود، دست‌کم در کوتاه‌مدت، کاهش می‌یابد. پس از بروز حوادث غیرمترقبه، بسیار محتمل است که نجات‌یافتگان خانه‌های خود را از دست بدهند و به غذا، آب آشامیدنی و دیگر الزامات ضروری زندگی احتیاج پیدا کنند. پس از وقوع چنین حوادثی، مسئله‌ای که اهمیت بسیار زیاد دارد، واکنش سریع و پاسخ متناسب به بحران است. واکنش سریع و متناسب می‌تواند از مرگ بسیاری از افراد جلوگیری کند و خطرات و مشکلات پیش روی نجات‌یافتگان را کاهش دهد.
هدف صلیب سرخ جهانی و هلال احمر این است که به حوادث غیرمترقبه تا حد امکان سریع و مؤثر واکنش دهند. این سازمان‌ها پس از وقوع حوادث تمامی منابع خود شامل افراد، پول و دارایی‌های مختلفشان را بسیج می‌کنند و از شبکه‌های امدادرسانی خود به شکلی هماهنگ استفاده می‌کنند تا آثار اولیه رویداد و تخریب‌ها و خسارت‌های اولیه را تخمین بزنند و پاسخی متناسب با شدت بحران و نیازهای جوامع دچار بحران ارائه کنند.
هدف اولیه پاسخ به بحران نجات از خطرات اولیه و فوری و ایجاد شرایط باثبات برای نجات‌یافتگان است. این شرایط باثبات، جنبه‌های مختلفی از جمله شرایط عاطفی و جسمی نجات‌یافتگان را در برمی‌گیرد. این اقدامات همزمان با بازیابی اجساد قربانیان، برقراری مجدد خدمات ضروری مانند آب و برق را شامل می‌شود. این که این گام‌های اولیه چه میزان زمان می‌برد، بسته به بزرگی، نوع و زمینه بحران و فاجعه متفاوت است، اما به طور معمول بین یک تا شش ماه زمان می‌برد. در مدت زمان مورد اشاره، مرحله اول شامل اقدامات امداد و نجات فوری بلافاصله پس از وقوع بحران می‌شود و پس از آن در مرحله بعدی و در میان‌مدت، مرحله‌ای است که مختص تثبیت شرایط جسمی و روحی نجات‌یافتگان است.
پیامدهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی فجایع، معمولاً پیچیده است. برخی از این پیامدها شامل موارد زیر می‌شود:
- اختلال در شبکه‌های مردمی کمک‌رسانی که موجب آسیب‌پذیری بیشتر در مناطق بحران‌زده می‌شود؛
- اختلال در عملکرد بازارها در مناطق بحران‌زده که موجب کاهش دسترسی به غذا و مواد مورد نیاز و همچنین کاهش یا قطع درآمد مردم در مناطق بحران‌زده می‌شود؛
- تخریب زیرساخت‌های بهداشتی ضروری مانند بیمارستان‌ها که موجب می‌شود امدادرسانی و خدمات اورژانسی مختل شود و همچنین جمعیت‌های آسیب‌دیده، در دسترسی به خدمات بهداشت و درمانی طولانی مدت با مشکل مواجه شوند.
در کنار مواردی که ذکر شد، وضع در مناطق آسیب‌دیده ممکن است در اثر خطرات ثانویه حاصل از فجایع پیچیده‌تر شود. برخی از این خطرات ثانویه شامل پس‌لرزه‌ها پس از وقوع زلزله‌ها و همچنین شیوع بیماری‌های واگیردار است.
باید بر این نکته تأکید کرد که سازمان‌های امدادرسان باید تمام تلاش خود را بکنند تا به واسطه از بین بردن یا نادیده گرفتن ساز و کارهای موجود محلی یا ایجاد وابستگی بیش از حد جمعیت‌های آسیب‌دیده به این سازمان‌ها، وضعیت بد را بدتر نکنند. در عوض باید تلاش‌ها در این راستا باشد که بنیان‌های لازم برای بهبود و بازگشت به زندگی جمعیت‌های آسیب‌دیده فراهم شود. وضعیت در مناطقی که دچار حوادث غیرمترقبه می‌شوند، به‌شدت سیال و دائماً به اشکال غیرقابل پیش‌بینی در حال تغییر است، در نتیجه تمامی سازمان‌ها و نهادهایی که در امدادرسانی حضور دارند، باید همکاری نزدیک و سازنده‌ای با هم داشته باشند.
از جمله بحران‌هایی که فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر در گذشته در آن‌ها وارد عمل شده است، سونامی 26 دسامبر سال 2004 در اقیانوس هند بود. در این تاریخ زلزله‌ای به بزرگی 1/9 ریشتر در سواحل شمالی سوماترا رخ داد که موجب بروز سیل و سونامی ویرانگر در مناطقی مختلف در اقیانوس آرام شد. سونامی خسارات و تلفات زیادی در 14 کشور مختلف به بار آورد و 226 هزار نفر در اثر این فاجعه جان باختند. بسیاری از نجات‌یافتگان این فاجعه، به غیر از جانشان چیزی برایشان باقی نماند. میلیون‌ها نفر در اثر این سونامی خانه، دارایی‌ها و منبع درآمد خود را از دست دادند. زلزله و سونامی اواخر سال 2004 در هند، یکی از بدترین و فاجعه‌بارترین حوادث طبیعی معاصر بود و واکنش‌های گسترده‌ای از سوی مردم جهان در پی داشت. فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر بیش از سه میلیارد و یکصد میلیون دلار از سراسر جهان کمک‌های مالی جمع‌آوری کرد. واکنش به این بحران، بزرگ‌ترین عملیات امدادی و بازسازی این نهاد بین‌المللی بود که برای ده سال ادامه یافت.
عملیات فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر بر چهار کشوری که بیشترین خسارت‌ها را در جریان سونامی متحمل شدند متمرکز شد. این کشورها اندونزی، سریلانکا، مالدیو و تایلند بودند. هزاران امدادگر و داوطلب تحت نظارت این سازمان بین‌المللی در جریان امدادرسانی و بازسازی مشارکت داشتند و بیش از 4 میلیون و سیصد هزار تن از کمک‌ها و پشتیبانی‌های بشردوستانه این نهاد امدادرسان بهره بردند. بسیاری از داوطلبانی که در عملیات‌های امدادرسانی مشارکت داشتند، خود از نجات‌یافتگان بحران بودند.
یکی از اولویت‌های فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر، فراهم کردن مسکن برای کسانی بود که سرپناه‌های خود را از دست داده بودند. در همین راستا 57 هزار خانه توسط این نهاد بین‌المللی ساخته شد. امکان دسترسی بیش از 700 هزار نفر به آب سالم فراهم شد و بیش از هزار مدرسه، بیمارستان یا کلینیک ساخته یا بازسازی شد. همچنین از طریق ارائه کمک‌های مالی، امکانات یا آموزش به 63 هزار خانواده کمک شد که منبع درآمدی برای خود فراهم کنند. این‌ها خانواده‌هایی بودند که در اثر سونامی منبع درآمد خود را از دست داده بودند.
راهبرد دیگر فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر، پیشتیبانی از جمعیت‌های بحران‌زده و آماده ساختن آن‌ها در برابر بحران‌های احتمالی آتی بود. از جمله اقداماتی که در این راستا انجام شد ایجاد گروه‌های جستجو و نجات در تایلند، آموزش کمک‌های اولیه به هزاران نفر در سریلانکا و کاشت گیاه کرنا (مانگرو) در اندونزی برای کاهش خطر سیل در این کشور بود. هدف از اجرای این برنامه‌ها، کاهش خطرات و اجرای برنامه‌های مدیریت بحران بود که به ایجاد جوامعی توانمندتر و آماده‌تر در برابر بحران در کشورهای آسیب‌دیده کمک کرد. آثار این برنامه‌ها تا به امروز ادامه دارد و ثمرات آن‌ها دیده می‌شود.
یکی دیگر از بحران‌هایی که فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر در آن نقش مهمی ایفا کرد، زلزله و سونامی بزرگ در شرق ژاپن در سال 2011 بود. بلافاصله پس از بروز بحران، گروه‌های پزشکی صلیب سرخ ژاپن از نقاط مختلف این کشور به مناطق بحران‌زده اعزام شدند و به درمان بیش از 90 هزار نفر پرداختند. پس از آن صلیب سرخ بر فراهم کردن خدمات رفاهی تمرکز کرد. این خدمات شامل کمک‌رسانی به بیش از حدود 135 هزار نفر بود که در اثر زلزله و سونامی بی‌خانمان شده بودند. این افراد در اقامتگاه‌های موقتی اسکان داده شدند. این اقامتگاه‌ها شامل مجموعه‌ای از وسایل خانگی الکترونیکی بودند. همچنین سرمایه‌گذاری بزرگی در راستای بازسازی زیرساخت‌های بهداشتی خسارت دیده انجام شد و مجموعه‌های بهداشت و درمان موقتی ساخته شد. در این مدت پنج بیمارستان با کمک‌های مستقیم صلیب سرخ احداث شدند.
|
صندوق امداد اضطراری فجایع
صندوق امداد اضطراری فجایع (Disaster Relief Emergency Fund (DREF) ) صندوقی است که توسط فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر در سال 1985 تأسیس شده است. هدف از تأسیس این صندوق این بود که پس از وقوع حوادث غیرمترقبه، منابع مالی فوری برای صلیب سرخ و هلال احمر، برای آغاز عملیات در مناطق بحران‌زده فراهم باشد. درخواست‌ها برای کمک به صندوق ارائه می‌شوند و مراحل بررسی درخواست‌ها و پرداخت پول طی 24 ساعت انجام می‌شود.
|
سام مولوی