در فرهنگ عاشورا ، اربعین حضرت امام حسین (ع) از مهمترین برنامه های سیاستگذاری شده توسط اهل بیت (ع) بوده است. امام رضا (ع) به عنوان احیاگر اسلام ناب و هویت بخش فرهنگ شیعی، اربعین حسینی را به عنوان میراث جاویدی که از سوی امام سجاد(علیه السلام)و زینب کبری(سلام الله علیها) رسیده بود را احیاء نمود. زیارت اربعین جزء خصوصیات ویژه شیعیان اعلام شده و امام حسن عسکری (علیه السلام) آن را یکی از علامات مؤمن برشمرده اند. این جهاد فرهنگی از سوی امامان شیعه که از نیمه اول قرن دوم هجری توسط امام جعفر صادق (علیه السلام) احیاء شده بود، عامل اصلی در ایجاد این جریان و فرهنگ سازی برای استمرار نهضت عاشورا گردید. از این رو اربعین و زیارت آن جزو سنت های آیینی شیعیان بلکه مسلمانان شد.
زیارت اربعین
در دوران حکومت بنی عباس سخت گیری های شدیدی به صورت سازمان یافته بر اعمال و رفتار شیعیان صورت می گرفت تا این که حکومت آل بویه در سال 355 هـ ق بر بغداد مسلط شدند و مناسبت های مذهبی را مورد توجه قرار داده و عید غدیر را جشن گرفتند و البته در ماه محرم نیز شهرها را تعطیل کرده و لباس سیاه پوشیدند و در سوگ حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) عزاداری می کردند. با حاکمیت سلجوقیان دوباره سیاست سرکوب ضد شیعی حاکم شد و تا روی کار آمدن مغولان امتداد پیدا کرد ولی در عین حال جریان اربعین علیرغم تمام موانع کماکان استمرار یافت. در دوره عثمانی اگرچه شیعیان در آرامش نبودند اما مخالفت شدیدی با موضوع عزاداری وجود نداشت چه این که دولت ایران هم در شرایط مختلف به نفع شیعیان ورود پیدا می کرد و در مجموع در هجده قرارداد ارضی و مرزی که بین دولت ایران و عثمانی منعقد شده بود، مسأله آزادی عزاداری حسینی و زائران عتبات عالیات مورد توجه قرار گرفته بود و ایرانیان نیز مانند سایر شیعیان از عتبات عالیات به ویژه در اربعین بهره معنوی فراوان می بردند.
و اما در دوران معاصر و حاکمیت حزب بعث عراق و ضدیت با اسلام و تفکر اهل بیت (ع) سیاست سرکوب و آدم کشی حکومت بعثی ها با گرایش تند ناسیونالیسم عربی به همراه تجاوز در سرزمین و گسترش ارضی، عراق را به سمت یک فضای شدیداً امنیتی سوق داد و شرایط را برای دوستداران اهل بیت (ع) سخت تر کرد.
دولت وقت عراق حسب عرف و سنت بر جا مانده سلاطین عثمانی در مناطق مرزی ایران نیز سیاست تجاوزات ارضی را در پیش گرفتند و آغاز جنگ تحمیلی برای مدت 8 سال این ارتباط معنوی را قطع کرد و حتی در بین عراقی ها نیز با فشارهای حزب بعث، مراسم اربعین بسیار کم رنگ شد و در طول حدود 30 سال حکومت صدام حسین مراسم اربعین به طور علنی و فراگیر در عراق برگزار نشد. جنایات صدام حسین به قدری فراوان گردید که نهایتا حامیان دیروز و اربابان وی در منطقه وی را سرنگون کردند و پس از آن حرکت عمومی شیعیان علیرغم حضور آمریکا ، القاعده و امروز بیش از هر زمان دیگر حضورگروه های تکفیری، افراطی و تروریستی همچون داعش در منطقه، توجه به سوی عتبات عالیات و اهل بیت (ع) با یک حرکت افزایشی آغاز شد و اکنون چند سالی است مفهوم اربعین و زیارت آن آرام آرام هویت جدید شیعه را در عراق و خاورمیانه شکل می دهد و شاهد حضور عظیم و بی نظیر شیعیان و علاقه مندان به اهل بیت(ع) در این ایام نورانی و بزرگ هستیم.
فلسفه زیارت
زیارت قلمرو دل و وادی محبت و شوق است . نمودی از احساس متعالی و زبان علاقه و ترجمان پیوند قلبی است . فیض حضور در کنار اولیاء خدا ، زائر را از کیمیای نظر برخوردار می سازد . زیارت، الهام گرفتن از اسوه ها و تعظیم شعائر و تقدیر از فداکاری ها و تجلیل از پاکی هاست و زائر در برابر آئینه تمام نمای فضیلت ها می ایستد تا عیار خود را در آن بسنجد و خود را در برابر میزانی بی نظیر قرار می دهد تا کاستی های خود را جبران نماید . زائر، مهمان مائده معنوی اولیاء الله است و زیارت تجدید پیمان و میثاق با ولایت و رهبری است . زیارت سفر با کاروان اشک ، بر محمل شوق و سوار شدن بر موج عرفان و بُراق عشق است .
در احادیث متعدد تأکید شده زیارت ائمه (ع) در غربتشان و همراه با خوف و خطر و با پای پیاده، پاداش بسیار زیادی دارد و سیلاب قرب به پروردگار عالم هستی است.
زیارت پیاده
آنچه در راه طلب خسته نگردد هرگز پای پر آبله و بادیه پیمای من است
امام صادق علیه السلام فرمودند:
"من خرج من منزله یرید قبر الحسین بن علی علیه السلام ان کان ماشیاً کتب له لکل خطوه حسنه و محی عنه سیئه"
هر کس به قصد زیارت امام حسین (ع) با پای پیاده از خانه اش خارج شود، خداوند در مقابل هر گام، برای او حسنه ای می نویسد و گناهی از او پاک می کند.
بدیهی است که زیارت با پای پیاده و خوف و خطر کار دل و عشق است و آن را با عقل معاد باید سنجید و درک کرد، نه با عقل معاش؛ چرا که افضل الاعمال احمزها ( با فضلیت ترین اعمال، سخت ترین آنهاست).
و این زیارت سند آشکاری است بر محبت و عشق به اهل بیت پیامبر (ص)
گرچه زیارت اربعین امام حسین (ع) را جابربن عبدالله انصاری به همراه عطیه عوفی با حرکت خویش از مدینه تا کربلا آغاز کردند اما بنیانگذار پیاده روی دسته جمعی در اربعین حسینی ، مرحوم شیخ مرتضی انصاری متوفی سال 1281 هـ ق است و سپس در ادامه محدث نوری و میرزا جواد آقا ملکی تبریزی و شیخ جعفر نجفی کاشف الغطاء از علماء بزرگوار و همچنین تاکنون که بحمدالله ادامه یافته است و در حال حاضر با رهنمودهای رهبری معظم انقلاب سال به سال بر عظمت آن افزوده می شود.
حجت الاسلام و المسلمین اسدی
رئیس دفتر نمایندگی ولی فقیه در استان خراسان رضوی