به مناسبت ایام محرم سئوالات مطرح شده را در این بخش ارائه می نماییم.
- چه شخص یا اشخاصی پیکر مطهر امام حسین(ع) را دفن کردند؟ آیا امام سجاد(ع) که در زندان کوفه محبوس بودند در مراسم تدفین حضور یافتند؟
نسبت به این موضوع داده‌های تاریخی متفاوت است.
الف) بنی اسد
در برخی از منابع حدیثی و تاریخی گفته شده وقتی عمر سعد از کربلا به طرف کوفه حرکت کرد و از آن مکان دور شد، گروهی از قبیله بنی اسد که ساکن قریه «غاضریه» بودند بر حسین(ع) و اصحابش نماز خواندند و پیکر ایشان را در همین مکانی که هم اکنون مرقد مطهرش است به خاک سپردند. علی بن حسین را پایین پای آن حضرت دفن کردند و برای دیگر شهدای اهل بیت و اصحاب که در آن حوالی بودند حفره‌ای کندند از جانب پای آن حضرت و همه را با هم در یک جا به خاک سپردند و عباس بن علی را در آن‌جا که به شهادت رسیده بود در راه «غاضریه» دفن کردند و اکنون قبر او در آن مکان قرار دارد. (شیخ مفید، الارشاد، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ج2، ص114.)
ب) امام سجاد(ع)
نخست لازم است بیان کنیم که برخی از احادیث شیعه متضمن این معنا است که لازم است هر امامی را هنگام کفن و دفن امام بعدی تجهیز و تدفین کند و نماز بخواند.
در احتجاج امام رضا(ع) بر واقفیه است که علی بن حمزه به آن حضرت گفت: «ما از پدران تو روایت کرده‌ایم که متولی امر امام نمی‌شود مگر امامی مثل او، حضرت در جواب فرمودند: مرا خبر ده که حسین(ع) امام بود یا نبود گفت: امام بود، امام فرمود متولی امر او که شد؟ علی بن حمزه گفت: علی بن حسین(ع). امام فرمودند: علی بن حسین کجا بود؟ او که در زندان و محبوس به دست عبیدالله بود! علی گفت: پنهان و پوشیده از کسان عبیدالله بیرون رفت و متولی امر پدر شد و بازگشت، امام فرمود: آن کسی که علی بن حسین را قدرت داد که به کربلا آمده و عهده‌دار دفن و کفن شهدا باشد، قدرت می‌دهد صاحب این امر به بغداد آمده و وظیفه کفن و دفن پدر بزرگوار خودرا انجام دهد، در حالی که نه در زندان بود و نه اسیر. و آن حضرت را بدون غسل دفن کردند. چون شهید نیازی به غسل ندارد. (مقتل الحسین(ع)، عبد الرزاق، مقرم، بیروت، دارالکتاب الاسلامی، 1399ق، ص 319 و 320.)
***
- چرا عزاداری برای امام حسین(ع) را 10 روز زودتر از شهادت ایشان شروع می‌کنند؟
عشق و محبت به حضرت باعث شده، که دوستداران امام حسین(ع) پیش از عاشورا خود را آماده کنند و لباس‌های سیاه بپوشند، نیز مساجد، تکایا و حسینیه‌ها را سیاهپوش کنند. عزاداری برای اباعبدالله(ع) یک عزاداری معمولی نیست؛ بلکه تبدیل به فرهنگی فراگیر شده که دیگر زمان و مکان نمی‌شناسد، از این رو تا نسیم محرم به مشام جان می‌وزد، پوشیدن لباس عزا و سیاهپوش کردن کوچه و خیابان‌ها، مساجد و تکیه‌ها شروع می‌شود. البته در غیر محرم نیز عزاداری برای امام حسین(ع) در فرصت‌های مناسب برگزار می‌شود، شیعیان به دستور اولیای دین مخصوصاً به دستور امامان بعد از امام حسین(ع) برای زنده نگه داشتن اهداف امام حسین(ع) و فرهنگ عاشورا تلاش و کوشش می‌کنند. امام باقر(ع) در زمینه برپایی عزا در خانه‌ها برای امام حسین(ع) می‌فرماید: «باید بر حسین(ع) ندبه و عزاداری و گریه کنید و بر اهل خانه خود دستور دهید، که بر او بگریند. با اظهار گریه و ناله بر حسین(ع) مراسم عزاداری بر پا کنید و یکدیگر را با گریه و تعزیت در سوگ حسین(ع) ملاقات کنید». (جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، چ دوم، 1417ق، ص 312، به نقل از کامل الزیارات، ص 175.)
در روایت دیگر، یکی از یاران امام صادق(ع) نقل می‌کند، که در محضر امام بودیم، از حسین(ع) یاد و بر قاتلانش لعن کردیم، امام گریست، ما نیز گریه کردیم، سپس حضرت سر را بلند کرد و گفت: «حسین(ع) فرمود أنا قتیل العبره، لا یذکرنی مؤمن إلاّ بکی؛ من کشته سرشکم، هیچ مؤمنی به یاد من نمی‌افتد، مگر این‌که اشک می‌ریزد. (مجلسی، بحار الأنوار، تهران، اسلامیه، چ دوم، 1363ش، ج 44، ص 279)
رمز جاودانگی نهضت حسینی نیز زنده نگهداشتن و بزرگداشت شعائر بوده است. امام خمینی(ره) در این باره فرمود: «الآن هزار و چهارصد سال است که با این منبرها، با این روضه‌ها و با این مصیبت‌ها و با این سینه‌زنی‌ها (دین اسلام) را حفظ کرده‌اند». (فرهنگ عاشورا، پیشین، ص 313)
عزاداری، احیای خط خون و شهادت و رساندن صدای مظلومیت آل علی به گوش جهانیان است. عزاداران حسینی پروانگان شیفته نورند، که شمع محفل خویش را یافته از شعله شمع، پیراهن عشق پوشیده‌اند و آماده جان باختن و فدا شدن‌اند. نقش عزاداری در حفظ فرهنگ عاشورا مهم است و آثار و برکات خوبی برای بشر داشته و خواهد داشت. افزون بر این کاروان امام حسین(ع) روز دوم محرّم سال 61 هجری وارد کربلا شد، بعد از آن سپاه کوفیان به تدریج وارد شدند و عزا و مصیبت خاندان اهل بیت(ع) از همان زمان آغاز شد. روز نهم (تاسوعا)، کاروان امام را محاصره کامل کرده و روز دهم (عاشورا) آن بزرگوار و یارانش را به شهادت رساندند. بنابراین چون اصل گرفتاری حضرت از دهه اول محرم آغاز شده است، پیروان حضرت از اوّل محرم عزاداری می‌کنند.
از نظر تاریخی آغاز عزاداری در دهه اول محرم، آن هم به صورت فراگیر همانند عزاداری امروزه را می‌توان در عصر معزالدوله دیلمی از سلسله آل بویه دانست. (رسول جعفریان، تاریخ تشیّع در ایران، قم، انتشارات انصاریان، 1375، ج1، ص364) چرا که معزالدّوله اولین کسی است، که فرمان داد، مردم شیعه بغداد در دهه اوّل محرم برای حضرت امام حسین(ع) سیاه بپوشند و بازار را سیاهپوش کنند و در روز عاشورا دکّان‌ها را ببندند و از طباخی جلوگیری کنند و تعطیل عمومی نمایند. او این فرمان را در سال 352ق صادر کرد و از آن تاریخ این مراسم در تمام کشورهای اسلامی از جمله ایران تا اوایل سلطنت سلجوقیان معمول بود، که تا به امروز ادامه دارد. (فرهنگ عاشورا، پیشین، ص 313)
اصلی‌ترین دلیل این کار روایتی است که امام کاظم (ع) از ابتدای ماه محرم حالت حزینی به خود می‌گرفتند و این کار را تا دهم محرم ادامه می‌دادند. این روایت را امام رضا (ع) فرموده است: «چون ماه محرّم می‌رسید کسی پدرم را خندان نمی‌دید. غم و اندوه بر او چیره بود تا آن‌که ده روز می‌گذشت. روز دهم روز سوگواری و اندوه و گریه او بود و می‌فرمود: این روزی است که حسین (ع) در آن کشته شد.» (صدوق، امالی، ص 128)
****
- معنای عبارت أنا قتیل العبرات چیست و آیا این جمله از امام حسین(ع) است؟
«أنا قتیل العبرات» یعنی من کشته اشک‌هایم. این سخن از امام حسینعلیهالسلام است، و احادیث مختلفی از آن حضرت نقل شده، که دارای این مضمون است، چنان‌که در حدیثی فرمود: «أنا قتیل العبرۀ لایذکرنی مؤمن الا بکی؛ من کشته اشکم، هیچ مؤمنی مرا یاد نمیکند، مگر آن که اشک در چشمانش سرازیر می‌شود». (شیخ صدوق، أمالی، بیروت، اعلمی، چ پنجم، 1400ق، ص137؛ فتال نیشابوری، روضه الواعضین، قم، انتشارات رضی، چ اول، بی تا، ج1، ص387)
در واقع «قتیل العبرات» از لقبهای حضرت سید الشهدا(ع) است. این واژه در زیارتنامههای شهید کربلا بسیار آمده است، از جمله: «و صلّ علی الحسین المظلوم، الشهید الرشید قتیل العبرات و أسیر الکربات» (شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، زیارت امام در روز عید فطر و قربان؛ زیارت اربعین)
در مورد زمان صدور جمله «أنا قتیل العبرات» مطلبی به دست نیاوردیم.
از امام صادق(ع) نیز روایت شده، که امام حسین(ع) فرموده است: «أَنَا قَتِیلُ الْعَبْرَه لَا یَذْکُرُنِی مُؤْمِنٌ إِلَّا بَکَی» و ایشان در حدیث دیگر نقل می‌کند، که امام حسین(ع) فرموده: «أَنَا قَتِیلُ الْعَبْرَه قُتِلْتُ مَکْرُوباً» (ابن قولویه، کامل الزیارات، نجف، مرتضوی، چ اول، 1356ق، ص109)