Print Logo
زهرا رزمجو(کارشناس ارشد علوم قرآنی) شنبه 14 فروردین 1395 ساعت 11:01

حقوق بشر در قرآن و سیره نبوی


اشاره«انسان مخلوق برگزیده و مورد توجه خداوند است. خداوند در قرآن بوسیله آیات خود حقوق اساسی انسان را مورد تاکید قرار داده و او را در انتخاب مسیر زندگی مختار قرار داده است اگر چه راه را از بیراهه هم نشان داده است. دستور العمل های خداوند در قران به تمام و کمال در سیره و سنت نبوی اجرا شده است.»

حقوق در قرآن و احادیث و روایات به صورت یک گفتمان حقوق بشری موجود و مطرح است و در قرن اول و دوم هجری توسط ائمه معصومین و با تاسیس علم فقه به نظام منسجم حقوقی درآمد. با این حال حقوق بشر به صورت پراکنده در متن حقوق خصوصی و عمومی، جزا و مدنی و اجتماعی نهفته است. لذا برای جمع آوری، احصا و بررسی حقوق بشر در اسلام باید به احکام حقوقی با زمینه ها و موضوعات و سطوح مختلف مراجعه کرد. اما در هر صورت امروزه اندیشمندان و علمای حقوق در واکنش به حقوق بشر مدرن، نظام نامه حقوق بشر اسلامی را تدوین ودر اعلامیه حقوق بشر اسلامی منعکس کرده اند. در نوشتار پیش رو، قصد ورود به مباحث کلان این موضوع را نداریم از این رو به برخی از محورهای اساسی و مهم اشاره می کنیم:

1-حق حیات

مهم ترین اصل فطری، حق حیات برای بشر است. بدون شک مکتب اسلام اهمیت خاصی برای حیات انسان قائل است و آن را در راس امور قرار می دهد. قرآن کریم در این باره می فرماید:« مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمیعاً وَ مَنْ أَحْیاها فَکَأَنَّما أَحْیَا النَّاسَ جَمیعا»[1] هر کس کسى را جز به قصاص قتل، یا [به کیفر] فسادى در زمین- بکشد، چنان است که گویى همه مردم را کشته باشد. و هر کس کسى را زنده بدارد، چنان است که گویى تمام مردم را زنده داشته است‏.

همچین در سوره بقره می فرماید:

وَ لَکُمْ فِی الْقِصاصِ حَیاةٌ یا أُولِی الْأَلْبابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ[2] . و اى خردمندان، شما را در قصاص زندگانى است، باشد که به تقوا گرایید.

2-کرامت انسانی

در آیات و روایات بر موضوع کرامت انسانی بسیار تاکید شده است، چرا که او افضل ترین مخلوقی است که خدواند آفریده و به عبارت دیگر خلیفه الله فی الارض است. خداوند در قران در این باره می فرماید:

وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی‏ آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‏ کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلا

و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتیم، و آنان را در خشکى و دریا [بر مرکبها] برنشاندیم، و از چیزهاى پاکیزه به ایشان روزى دادیم، و آنها را بر بسیارى از آفریده‏هاى خود برترى آشکار دادیم.[3]

3-حق آزادی

قرآن مساله آزادی را در قالب توحید بیان می کند و به تقید و تعهد و التزام انسان، اطاعت فرمان خدا که بیانگر راه تکامل انسان است و نفی مطلق اطاعت غیر خدا به هر نوع و هر وسیله که باشد دعوت می کند. نخستین آزادی آن است که انسان از تعلقات درونی آزاد شود. هنگامی که این حالت رخ دهد از تعلقات و وابستگی های بیرونی هم رها خواهد شد.« وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَّتی‏ کانَتْ عَلَیْهِم‏»[4] همچنین بر اساس بیان قرآن، انسان در پذیرش دین آزاد است .« لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَی‏»[5] همچنین درباره آزاد بودن و مختار بودن انسان می فرماید: «انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا»[6]؛ ما انسان را آفریدیم او در سپاسگذارى و ناسپاسى مختار است.« فمن شاء فلیؤمن و من شاء فلیکفر»[7]؛ هر کس خواست ایمان بیاورد و هر که خواست کفر بورزد دلیل واضحى بر این تفکر استنباط نمود.

4-تبعیض نژادی

در اسلام رنگ، نژاد، قومیت معنا ندارد. اگر هم انسان ها با رنگ و نزادهای مختلفی آفریده می شوند، دلیلی برای ان وجود دارد ولی وجه برتری نیست.

خداوند در این باره می فرماید:«یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثى و جعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا»[8]

ای مردم بدانید که ما همه شما را از یک مرد و زن و از پدر و مادر واحد آفریده ایم و شما را قبایل و ملتهای مختلف قرار دادیم تا از یکدیگر شناخته شوید نه احساس جدایی و برتری کنید همه شما با هم برادرید و تفاوتی با یکدیگر ندارید فقط گرامی ترین شما پرهیزکارترین شما است و خداوند بر همه چیز و بر اعمال و رفتار شما دانا و آگاه است.

ابن هشام در سیره پیامبر می نویسد:«اِنَّ النّاسَ مِن عَهدِ آدَمَ اِلیَ یَومِنا هذا مِثلُ اَسنانِ المُشطِ لا فَضلَ لِلعَرَبِیِّ عَلَی الَعَجَمِیِّ وَ لالِلاَحمَرِ عَلَی الاَسوَدِِِ اِلّا بِالتَّقوی[9].

ای مردم! بدانید و آگاه باشید که انسانها از آغاز خلقتشان تاکنون از عصر آدم ابوالبشر تا امروز مانند دندانه های شانه با یکدیگر مساوی هستند و کوچکترین تفاوت و برتری نسبت به یکدیگر ندارند همه امتیازات و برتریهای ملی و نژادی لغو است .هیچ ملتی بر ملت دیگر و هیچ نژادی بر نژاد دیگر امتیاز و برتری ندارد مگر با تقوی. عرب و عجم، سیاه، سفید و سرخ و همه انسانها ذاتا یکسان و برابرند. همچنین براى نفى هرگونه تبعیض ناروا در میان انسانها، پیامبر اکرم فرموند:« ایها الناس ان ربکم واحد و ان اباءکم واحد کلکم لادم و آدم من تراب»[10] هان اى مردم: خداى شما یکى است و پدر همه شما یک نفر است. همه شما از آدم هستید و آدم از خاک بود.

3-برابری و برادری

برداری و برابری یکی از اصول مسلم در اسلام و در سیره پیامبر اسلام است. همچنین باید گفت رمز ورود اسلام به ایران هم همین شعار برابری و برادری اسلام بود که ایرانیان تشنه ان بودند و از اینرو با آغوش باز از اسلام استقبال کردند. رسول خدا (ص) در اعلامیه حجه الوداع صحبت های بسیار مهمی را مطرح کردند که در حکم اساسنامه ای برای جامعه اسلامی محسوب می شود که یکی از اصول درباره مساوات و برابری بود که در مورد اخوت و برادری همه انسانها می فرماید:

یا اَیُّهَا النّاسُ اِنَّ رَبَّکُم واحِدٌ وَ اِنَّ اَباکُم واحَدٌ کُلُّکُم لِادَمَ وَ ادَمُ مِن تُرابٍ[11]

ای مردم بدانید و آگاه باشید پروردگار همه شما یکی است و همگان از یک پدر و مادر به دنیا آمده اید و فرزندان آدمید و آدم نیز از خاک آفریده شده است یعنی پدر، مادر، اصل، نسب، ریشه، ماده و آفریدگار همه شما یکی است و همه شما از یک اصل و ریشه هستید و با هم برادر و برابرید.

 

[1] -مائده/32

[2] -بقره/179

[3] -اسرا/70

[4] -اعراف/157

[5] -بقره/256

[6] -انسان/3

[7] -کهف/9

[8] حجرات/ 13

[9] - سیره ابن هشام: 2/412 روضه کافی /246

[10] -تحف العقول/ ص 29

[11] - نهج الفصاحه/ 675